abenjeczo

Totally Free Dating Sites No Charges No Credit Cards

❤️ Click here: Completely free no credit card dating sites

Take your time with online chatting. Find that special someone. That means all features of the full site are totally free to all our members; making it real, true free online dating.

In fact, some of the best-reviewed dating websites offer free membership for both parties. Remember it's just FREE. Start free no credit card dating. There are lots of no credit card ever dating sites but Aimerworld.

Share 100% Free Dating! - Builds experience In most cases, free sites to find a sugar daddy host a ton of active members.

Dig4love is completely FREE online dating site! Our Premium Membership is absolutely free, no hidden charges, meaning you can take advantage of all the amazing features and breeze your way through the site like a breath of fresh air. Leave your credit card alone, click once and start enjoying completely free online dating as we Dig4Love for you! Intelligent Matchmaking Service™ - we provide a completely free smart matchmaking service by email. Once you create a dating profile, our Intelligent Matchmaker will use your personality criteria and individual search preferences to match you with other profiles who share your lifestyle and dating ambition. The suggested compatible profiles will be emailed to you. Dig4love's matchmaking process promises to bring you only the relationships you would seriously consider, meaning you can spend more time concentrating on those butterfly feelings you're bound to be feeling quite soon! Dating - wondering how to meet people? This is for those who want a series of dates for fun that may lead to more. This is a 'getting to know you better' stage. This usually takes place for a few months giving each partner plenty of time to explore the potential of a relationship. Nothing romantic here, just friendship. Committed Relationship - you've reached a point in your life where you want to settle down and start a family and nothing but the best will do. An initial period of dating and friendship is obviously necessary to explore the potential of a more solid relationship. This is essential and strongly recommended if two people are going to embark on a long and happy married life raising a family together. Intimate Encounters - You would like a little no strings attached adult fun without the commitment of a regular relationship and all that it entails. Live Chat and Much More. With integrated free live chat, pristine privacy controls and private photo galleries, you choose what information you share and with whom, ensuring you can separate your daily life and your quest for love or lust with ease. The mood update facility showcases your personality perfectly; you can be curious, love-struck or just happy.

Top 10 Best free dating sites no credit card needed in usa
Since most successful sugar babies go on to share their experiences, you can consider trying the websites recommended in their testimonials. FRIENDS MATCH ME Caballeros NOT CONDUCT BACKGROUND CHECKS ON THE MEMBERS OR SUBSCRIBERS OF THIS WEBSITE. Is this a truly 100% free dating site. One-Page Signup Take a peek at our. In free sites, you will meet with a variety of sugar daddies. That means all features of the full ring are totally free to all our members; making it real, true free online dating. You can always end an awkward relationship when necessary. Sugar daddies are usually busy people who may not be willing to waste time browsing through tons of profiles for potential sugar babies. To whatever end, some sugar babies will fall into this malicious trap. Finally, we congratulate you. Do you think that going to a bar to find a soul mate is a waste of time. This means that you may need to do some digging to find what you con to know to be safe.

Zoo Sex Tube

❤️ Click here: Sexnovels animalsex dog mom

She sat down and called Buster over. Then it hunched into me testing my receptiveness, as we were already tied it seemed to him I was ready and willing. She lived for his cum. So, are you busy?

It is very clear that she is enjoying it. Over the course of ten minutes I played with myself. Her body quivered and tightened in responce. She had always loved the sensation of a warm cock in her mouth, the pure sluttyness of it.

Dog Fucking my mom - I told her to look at me while she did it.

She clamped a hand over her mouth to smother a giggle before she found the door ajar. She crouched lower and inched close, being careful to not bump it and risk being found spying. They felt safe leaving her home byherself, now, since she had Davey to protect her. Just a few days before, Angiewouldn't have even dreamed of the things currently running through her mind. The difference between then and now was that one of her friends had sent her aforwarded e-mail, saying OMG this is sick! You have to see it! She carried a small white gift bag, its handles tied together with a red bow. She knew it had to be something good. Cara walked on into the kitchen and handed the bag to her. She had been the one to suggest him doing her from behind. I'm gonna come, he grunted. Don't come in me. Do it on me. Just on the outside. He pulled out of her. She felt the head of his small dick rubbing against her pussy as he masturbated himself the rest of the way, then the warm ropes of come as they hit her. She grinned, but he couldn't see it in the darkness. She thought about it virtually all thetime. And every time it crossed her mind, she got wet. This almost constanthorniness caused her to flirt with one of the boys she liked at school for awhile, in hopes of getting further with him. She went out with him a few times,and on their last date, they had mostly dry-humped in the back seat. She foundherself thinking about Davey fucking her while the boy's hands groped aroundunder her shirt, and she suddenly didn't even feel like screwing around withhim. Angie pulled her overnight bag with her as she got out, paid the driver, and waited until he had gone before going up the walk to knock at the door. Cara answered almost immediately. The cordless phone was cradled between her left ear and shoulder. Just a quick one. Once out of the building i had remembered that i had complied a shopping list of items that i required urgently for my flat such as Milk, Loaf of Bread and margarine and some vegtables. Her first conscious thought was, I'm awake. She hadn't opened her eyes just yet, but was aware of sounds and that she was cold. The second conscious thought was that she had a Blacksmith using the inside of her head as an anvil and was hitting a particularly hard piece of metal with a four-pound lump hammer. She groaned and cursed red wine. She always got a hangover after drinking red wine and reminded herself of the often-made promise to stick to the voddy. April then realised that she was naked. Sunday morning found April back in her Chelsea flat having had a good night sleeping dreamlessly. Her body felt sore from the events of the previous night with Max. Dave had taken her home and respectfully retreated, leaving her to herself. He had left a phone number and asked her to call him when she wanted or needed anything. The time alone had allowed April to think things through. Her life in many ways, was very successful. She earned more than enough for her needs. Enough to allow her the buying power to afford almost anything she needed. Up until that episode with Pounder, we had been fucking like dogs; having sex anywhere we felt like it- whether it was on the living room floor, on the kitchen table, in the garage, or in our back yard on the soft green grass. There was one thing that would make my sex life complete and that was to see her being fucked by a dog. In the first story I seduced my aunt joyce ,who at the time, was 58 years old. She surely didn't look like she was 58 years old; especially with her huge chest that didn't convey any sagging at all, and her fabulous round butt of hers. To me, her body was made for pure fucking and I was going to be the young nephew that tried that theory out. As it turned out, after I got her in bed with me, she became obsessed with my dick and was wanting it in her all the time. There is where I came along, with my fertive desire to stick my hard rod into her honey pot. I had been wanting to fuck her for the longest time, but how do you approach your aunt and ask her if she would like to have sex? This was the third time this week his date had called and canceled. My face needed to get its makeup off. So, naturally, I went to get one. It only took 5 minutes or so. However, that night I was extremely horny, so I started fingering myself. Harder and harder I went, until I finally had a small orgasm. It felt good to masturbate when I was SO horny. At that , I washed off my cunt, along with the rest of my body, and toweled myself off. My girlfriend Daisy prompted me to write this so here ya go. I'm 6' 2, late 20's, 190-200 depending on the scale. I keep myself in shape, but am not overly muscular. I have been told I am good looking by both men and women. Found that out at an early age much to my pleasure. They were going toVermont for their anniversary, and she had the house to herself for the weekend. She was eager for time alone so she could experiment without getting interrupted. At fourteen, Bri was just discovering masturbation. She had had no idea it existed until reading about it on a sex site. Bri's mom was too uptight and prudeish to talk to her daughter about the birds and the bees, so finally she had taken sex education into her own hands. She wanted to get a fresh start on the day. After all, she thought, it was bound to end dirty. In the shower she rubbed soap up and down her body, circling her breasts and pinching the erect nipples. She moaned softly and one hand trailed its way to her swollen clit. She only flicked it once, but it was enough to send her to the edge of orgasm. Even though she wanted to be there so bad, something told her she should wait, that prolonging her pleasure would lead to an even bigger reward. He got up rather slowly and went to open the door for his German shepard ,Melissa, She Came bouncing and jumped on jacob's bed. Tired and wanting to go back to sleep Jacob collapsed on his bed next to Melissa. Jacob Dreamed Of sex with his girlfriend amy all night long untill he was startled by an unusal warm feeling pressed agains his now rising cock. He Opened his eyes to see Mellissa slobbering all over his 8 inch cock. I have never wanted to be fucked by another man or even thought about getting intimate with a member of the same sex. Sure, I love watching two women going at it, in fact, I derive great pleasure from seeing a couple of girls suck and fuck each other; tongues and fingers going to work. Breast to breast or sixty-nine, I don't mind. It's a male thing I guess, though I am not sure what the girls think. It's okay if they are inclined toward same sex, I suppose. Betty assured continuing, Soon you'll see that adults, or people in general, tend to behave pretty much the same with their clothes off. I get horny just trying to guess what kind of action I'm going to see. Maybe a couple of women will go at it in the bedroom. I like to watch the wives engaging in Lesbianism, sometimes one or both will gush on other's face. Soon Stacy lifted her head her eyes half closed face still sweated and red and a weak smile across her lips slithered into bed next to her new friend. Oh god Betty I passed out at some point and started dreaming that I was at the beach and the waves were crashing all over me. Stacy breathlessly exclaimed as the two girls raced home at a fast walk. I know exactly what you mean and her clitty well I call it clitiousmaximous Betty laughed out and stumbled slightly. Oh my god hers actually filled my whole mouth when I started suckling on it! Quiet laughing moans could be heard filtering from the girl's room; they were both actively dreaming as they slept. Betty had slipped between Stacy's open legs and was moving like she was having sex with her and both of them were mumbling and giggling as they slept. Stacy asked, How did you find me in all this hot steamy foam Betty. I smelled your sweet pussy. She was blonde, had a beautiful tan body, to-die-for gorgeous 34C breasts, and a great personality. But what the guys in her town liked most about her was that she was an excellent horse back rider and she was always so well poised showing off every curve of her body. One day Amber was putting all the horses out to graze. Coco , Peanut, Rainy, Magic, Apple, Double take, Shadow, and her colt, Shade, where all mares. Bob whispered into my ear, as he brushed past me on his way to the toilet. A girls' gotta try. I coolly replied, although I'd already gone weak at the knees. I was susposed to be going out with my mum n dad for the day.

Glad all, she thought, it was bound to end dirty. A cum shot that travelled three feet. Mingled with the familiar aroma of sex and pheromones were undertones of apprehension, even a little fear. She was on all fours while I was sitting on the couch. Buster was not humping her anymore, but it was obvious she was cumming. She was demure in her approach to it all and it made me smile. All the ladies were watching the large dog hump away at Wren, the talk, the laughter and the boose all contributed to the difference. She could picture the king prone on her sexnovels animalsex dog mom. She moved it out and asked where to move it to.

❤️ Click here: Poznanstvo vasko popa

Tako je Popa postao ne samo preteča moderne srpske poezije, nego i vodeća ličnost savremene srpske poezije, koja je obeležila epohu i odredila pravac daljeg razvoja poezije. Međutim, ona je osućena da živi u prostoru koji je vešestruko ugrožava.

U izvesnom pogledu, još jednom evocirajući mitske predstave o celovitom biću pre raspolućenja, ova slika istovremeno aludira na kazivanja o razlučivanju svetova, o razdvajanju neba od zemlje, svetlosti od tame i voda nebeskih od voda zemaljskih........... U prividnoj ili možda stvarnoj večnosti valjda se sve ponavlja i večito vraća... Ova meduigra lici na politicke meduigre ljudi izvrsilaca, ljudi oruda, oni koji su pretvoreni u oko i uho, koji mijenjaju svoja lica ali zadrzavaju jedan zategnuti pogled, koji se igraju svojom glavom.

- Tvorac igara, onaj ko nas je prvi put naveo da ih igramo, odsutan je.

Studirao je u Beogradu i Bukureštu, a bio je i urednik izdavačkog preduzeća NOLIT. Umro je u Beogradu 1992. To se dogodilo 1953. U literarnoj atmosferi socrealističkog pevanja i pripovedanja, koji su bili dirigovani dnevnim potrebama aktuelne politike iideologije, pojava Kore delovala je kao radosno pesničko otkrovenje, ali još više kao šok. Radovala je one koji su stremili modernom pesničkom izrazu i njegovom oslobađanju od dogmi i recepata; porazila je one čiji horizont očekivanja ova knjiga nije zadovoljila: za njih je ova poezija bila nerazumljiva i besmislena, jer njihov lenji duh nije bio spreman da zađe dublje od prvog nivoa razumevanja i tamo pronađe prava značenja i smislove. Tokovi poezije, međutim, neumitno su se kretali ka modernom izrazu i jednom zaorana brazda nije se mogla zatrpati i poništiti. Poezija Vaska Pope, najavljena knjigom Kora, stalno je išla uzlaznom linijom dalje razvijajući pesnički program iz Kore. Tako je Popa postao ne samo preteča moderne srpske poezije, nego i vodeća ličnost savremene srpske poezije, koja je obeležila epohu i odredila pravac daljeg razvoja poezije. Popa ima pozitivan odnos prema tradiciji, koja je mogla da bude podsticajna i plodotvorna. Na prvom mestu tu je poezija Momčila Nastasijevića koja je svojom jezgrovitošću i gnomičnošću sa jedne strane, i čvrstom oslonjenošću na jezik rodnoga tla, na drugoj strani, mogla da deluje podsticajno. Drugi izvor podsticaja bilo je nadrealističko iskustvo prema kome je Popa bio vrlo selektivan: odbacio je nadrealističku bahatost izraza i forme, ali je prihvatio snoviđenja, iracionalno i humor. Poezija Vaska Pope iznenađuje predmetnostima, pojavama i pojmovima ovoga sveta koji postaju pesnička tema i predmet pevanja. Teskoban i monoton urbani život savremenog čoveka predočen je u ovoj poeziji posredstvom detalja koje taj čovek primećuje kao nešto što izmiče jednoličnosti i monotoniji nekom svojom osobenošću. Ali ti sitni i na oko nevažni detalji funkcionišu u ovoj poeziji kao simboli. Obične stvari, predmeti i pojave postaju poetski motivi koji će na simboličan način predočiti čovekovu situaciju i njegovu egzistenciju. Svet nije ništa nego Nepočin-polje — arena sveopštih suprotnosti i sukoba. Otuda obilje apokaliptičkih, kosmoloških i metafizičkih vizija, koje će ovu poeziju učiniti filozofskom i metafizičkom: Inovativnost poezije Vaska Pope najviše je ostvarena na jezičkom planu. Jezik je jednostavan, kolokvijalan, pun prozaizama i idiomatskih izraza. Davno je rečeno da rečima treba da bude tesno a mislima prostrano. Kod Pope nema obilja reči ali ima bogatstva i svežine reči. Međutim, on tim prebogatim i izuzetno svežim rečima nije dopustio da se razbokore i razbaškare — stegnute su sintaksičkim redukcijama. Iz toga proističe značenjska nabreklost reči, bogata misaonost i asocijativnost. To je bio novi kvalitet koji je ušao u našu poeziju. Još jedna osobenost ove poezije: iako je izraz stegnut i eliptičan, on je vrlo muzikalan. To su kompozitori vrlo dobro osetili. Dušan Radić je komponovao muziku za tri ciklusa iz knjige Kora: Spisak, Predeli i Opsednuta vedrina. Vasko Popa je vrlo plodan pesnik — objavio je osam knjiga pesama: Kora 1953 , Nepočin-polje 1956 , Sporedno nebo 1968 , Uspravna zemlja T972 , Kuća na sred druma 1975 , Živo meso 1975 , Vučja so 1975 , Rez 1981. Objavio je tri antologije: Od zlata jabuka — antologija narodnih umotvorina 1958 , Urnebesnik — antologija poetskog humora 1960 i Ponoćno sunce — antologija pesničkih snoviđenja 1962. Staniša Veličković Interpretacije iz književnosti IV Vasko Popa, po etničkom poreklu Rumun. To, razume se, nije podatak bez važnosti za sticanje kompletne predstave o ovom pesniku. Pogotovu nije bio bez važnosti u vreme dramatičnih estetskih i ne samo takvih konfrontacija na smeni pete i šeste i tokom šeste decenije veka. Oslobođene dogmatskog i normativnog duha, kao rezultat izvanredno značajnih promena u našem društvenom i političkom životu, umetnost u celini i književnost posebno doživele su tada neslućen procvat orijentacija i bujanje oblika, metoda i značenja. Treba, međutim, imati na umu da pitanje modernosti i avangardizma u evropskoj, pa i svetskoj, književnosti nalaže isticanje distinktivnih osobenosti, da se taj fenomen u raznim književnostima hronološki različito situira, tumači na različite načine i određuje različitim osobenostima, pa bi i podatak o Popinoj modernosti imao izvesnu relativnu vrednost. Posmatramo li pojave sa naše tadašnje situacije, i uopšte, sa stanovišta istorije naše poezije, gotovo svaki elemenat njegovog viđenja sveta i stvaralačkog postupka predstavlja nedeljivu komponentu jednog novog vremena i jednog novog duha. Neophodno je naglasiti da Vasko Popa, kao i svaki istinski veliki pesnik, na neki način reprezentuje svoje vreme. Međutim, najvažnije je utvrditi u čemu je veličina i novina Popinog pesništva a prvo gotovo uvek podrazumeva i drugo , utvrditi kako Popa stvara i zašto je to što on stvara u kreativnom smislu te reči toliko značajno i toliko dobro. U prvoj, poslednjih godina pete decenije, uporedo deluju egzaltirani pesnici borbe i obnove i pesnici elegičnog lirskog subjektivizma, jesenjinske tugovanke i melanholičnog solipsizma; u drugoj, prvih godnia šeste decenije, kao i u prethodnoj, stvara prva posleratna generacija pesnika, ali se ta etapa obeležava i kao vreme pobede moderne poezije koja bi trebalo da podrazumeva i potvrdu jednog novog pesničkog senzibiliteta... Šta sve sadrži uslovni i osporavani pojam novi pesnički senzibilitet? Pod pretpostavkom da verujemo u promene koje se u svetu dešavaju, verovaćemo da se čovek dvadesetog stoleća kreće u bitno izmenjenoj inscenaciji, da se suočava sa istorijskim, naučnim, ideološkim, pa i egzistencijaliim problemima među kojima su neki i fundamentalni, da drukčije živi i misli nego, recimo, čovek devetnaestog veka i da, dakle, ima izmenjenu sliku sveta. Ne bi trebalo da budemo daleko od uverenja da su se izmenile veze između ljudske individue i sredine koja se dostignućima nauke korenito promenila. Uhvaćene čulima umetnika te promene su neizbežno unele nove kvalitete i relacije unutar sredstava izražavanja. Rečju, govoreći iz ovog vremena i o svom vremenu moderni pesnik govori jezikom koji mu to vreme nameće, pri čemu forma nije neka datost već funkcija značenja. Tome treba dodati kvalitet eksperimenta tako svojstven pesničkom opredeljenju, kvalitet traganja za novim oblicima pesničke sugestivnosti koji je neretko bivao dominantan, pa nije ni čudo što se modernost veoma često tražila i otkrivala u stilu i formi, u prirodi pesničkog jezika, više no u predmetu kojim se pesnik bavio, u celovitom značenju koje je saopštavao. Ali, podjednako je izvesno da je znatno življa bila svest o neophodnosti suprotstavljanja patetičnim temama i retoričnim metodima o neophodnosti suprotstavlanja sveprisutnom i večno postojećem prototipu našeg pseudoromantičnog pesnika i pesništva sa prenaglašenom, na sebe i ka sebi usmerenom osećajnošću i o neophodnosti proširenja spektra pesničkih tema, značenja i metoda. Vasko Popa je u srpsku poeziju ušao kao formiran pesnik. Čini nam se da je pred sobom imao jedan formulisan pesnički program, da je taj program stopu po stopu ostvarivao i proširivao i da ga još ostvaruje i proširuje. Kada on danas spominje krugove svoje poezije, to za nas odista ima višestruko značenje. Reč je, nesumnjivo, o tematskim krugovima ali, isto tako, i o zaokruženosti i celovitosti svakog ciklusa i svake njegove knjige. Reč je, očevidno, i o stvaralačkom metodu, o pesničkoj imaginaciji koja se u svakoj od njegovih stvaralačkih sfera ostvaruje osobenim umetničkim realnostima sa sopstvenim pravilima i zakonima. Pored toga, često pomišljamo da se pesništvo Vaska Pope, poput koncentričnih krugova u vodi, neprestano proširuje zahvatajući sve veća prostranstva. Popa, bez sumnje, širi svoju viziju sa opšteg čovekovog položaja u svetu, na bitne odnose kojima se taj položaj podvrgava, a sa njih na vladajuće principe čitavog nebeskog prostranstva. I to širenje koncentričnih krugova, ma koliko sveobuhvatno izgledalo, tek je jedna komponenta Popinog stvaralaštva. Posmatramo li ga kao patriotskog pesnika, kao pesnika koji je u toj sferi našeg pevanja izveo čitavu jednu malu metodološku revoluciju, koncentrični krugovi njegove poezije kreću se obrnutim smerom — ka početku, ka iskonu, ka samim izvorima našeg nacionalnog duhovnog iskustva. Vasko Popa je dosad objavio sedam knjiga pesama. Hronološki redosled po kojem su objavljivane ne bi, može biti, u čitaocu proizveo utisak o takvoj organizaciji jer je pesnik, sasvim razumljivo, stvarao po svojim unutrašnjim imperativima, po zakonima sopstvenih podsticaja. Ta organizacija ksristalizuje se, međutim, u našoj svesti uporedo sa našim naporom da pesnika doživimo u celosti, da se saobrazimo sa njegovim metodom, sa njegovom pesničkom vizijom. U svakom slučaju, da bi se Popinom delu pravilno pristupalo mislim da je neophodno u svesti imati neke opšte odredbe njegovog metoda: 1. Upravljajući svoje svetlo na jedinku, Popin jezik pesničkih slika je dotad neslućenom sugestivnošću izrazio unutarnji, psihički profil te jedinke i elemente spoljašnje, opšte situacije koji su taj profil formirali. To nisu nikakve natprirodne sile, već one oduvek svojstvene prirodi ljudskog bića, svojstvene prirodi života uopšte. Pesnik, očevidno, računa sa aktivizacijom kompletnog čitaočevog senzibiliteta, a njegov kondenzovani jezik oživotvorava prisustvo rata semantički, može biti, i posredno, ali zato emocionalno savršeno neposredno. Njegove su slike upotrebljene strogo funkcionalno, podvrgnute su pesnikovoj zamisli, njegovom centralnom doživljaju. Pesnik je u tim ciklusima odista kreirao novu stvarnost, otvorio je i proširio granice poetskog, udahnuo predmetnoj stvarnosti emocionalni i duhovni život, najprostiju i najsvakodnevniju česticu prirode pretvorio u scenu na kojoj život igra svoju složenu, dramatičnu i, čak, humornu igru, potvrdio je iskonsku, orfejsku pesničku moć da sebi podvrgne prirodu i ne samo nju. Nema predmeta koji ne bi mogao postati poezija i nema oblasti koje su nedokučive pesničkoj reči. Ona otvara nove vidike u pesničkom doživljaju sveta, vidike do kojih dolazi zaobilaženjem neprirodno intenziviranog tona i glomazne verbalne aparature. Upitaćemo se, sva je prilika, zašto je pesnik u pepeljari, na stolu, na čiviluku, u zaboravu, u osmehu itd. Izmišljam ih iznova, uvek s istom nadom i uvek drukčije. I čini mi se da nikada neću prestati s tim poslom kome ne vidim kraja. Nikako da ti predmeti budu ono što ja hoću: čisti i odani oblici moga nemira, moga umora, moga sna. Da budu samo to i ništa drugo. Dosta mi je bdenja nad iznenađenjima u samome sebi da bih mogao stalno bdeti i nad onima koje predmeti u sebi kriju. Potkresaću ih, zaokrugliću ih, doteraću ja njih. Ko školjke da se otvaraju mojoj samoći, ko talasi da se prilagođavaju mome položaju, ko alge da odgovaraju na moje pokrete! U izvesnom smislu — protest, odbijanje aktuelne stvarnosti, pokušaj da se ona izmeni, unekoliko tragikomično traganje za jednom novom čije smo motive, maločas, razgovorom o značenju konteksta i rasporeda ciklusa pokušali da nagovestimo. Domašamo tako tačku iznad onoga što je izloženo, domašamo elipsu koju pesma teži da nagovesti, a ona je iznad vremena i prostora, ona je večnost, sveobuhvatajući naš svet u kome egzistiramo i koji egzistira u nama. U tim pesmama čitalac percipira igre koje su, u stvari, bitni odnosi u životu... Ali, zašto su to baš igre? U određenom kontekstu igrati se rada, na primer ta reč daje ironičnu dimenziju reči na koju se odnosi, otkriva u njenoj prividnoj ozbiljnosti komičnu crtu. Čovek se, u izvesnom smislu, igra života kad se, uprkos svesti o sveopštoj konačnosti, upinje u ostvarivanju svojih nastojanja. A pesnik, iako dobro zna zakone dijalektike i permanentnog trajanja, u određenim pojavama života karikaturalno naglašava upravo tu komičnost. Reč je, dakako, o univerzalnim pojavama kojima humanost oduvek teži da se suprotstavi. Ko nije otkrio ključ za Popinu poeziju i nije shvatio da su u pitanju igre koje nemaju kraja i u kojima se samo akteri i vreme menjaju i smenjuju, da su to igre u kojima nema smisla ali one ipak traju, tražiće u njima modelirane sadržaje i simbolične situacije. Iako, vrlo verovatno, ima određene ideje na umu, iako u ovim pesmama ništa nije slučajno, Popi one nisu primarne. Primarno je osećanje besmislenosti koje se, dok igre traju, razvija i koje, posle igara, ostaje. To osećanje svaka od ovih groteski izvanredno sugestivio izaziva u nama. Pesnik, međutim, ide još dalje: da bi bila još sugestivnija ta, nazovimo ih tako, bića moraju da žive, ili da, okrenuta jedna drugima, osuđena sama na sebe, uspostave nekakav kontakt, nekakav odnos. A taj odnos je već dovoljan uslov za dramski konflikt humornih, grotesknih razmera. Posle toga, nikom ništa. Humorno je: skinuti prosto stvarima kožu. Posle toga nekom koža, nekom sve zvezde... Uništavajući, na naše zadovoljstvo, jedan besmisleni svet, humor ga zamenjuje, na naše zaprepašćenje, drugim isto tako besmislenim. Humor nam omogućuje da vidimo kako bi izgledalo kada bi sve bilo drugačije, ali nas ne pušta da se time zanosimo. U tome se krije njegova opasna draž, njegov tamni alem kamen, njegov najdublji nauk. Ta protivteža je humanistički aktivizam, negacija, protest, skepsa iz kojih se rađaju nova kretanja. Najintenzivniji, zato što ni u jednom ciklusu, ni pre ni posle njega, nema toliko ritma koji, takođe, ima funkciju značenja, otkriva dinamičnu prirodu čovekovog neprestanog opiranja silama u sebi i van sebe. Najsloženiji, zato što saopštava jednu situaciju kojom se može argumentovati i braniti ceo niz drugih, podjednako značajnih. Nigde Popa, kao u ovom ciklusu, nije izrazio dostojanstveno odbijanje nemuštih pravila kojima čovek mora da se potčinjava, nigde nije toliko slavio integritet i nezavisnost ljudske ličnosti. I nigde to odbijanje nije bilo čarolija i kletva po iskustvu nacionalnog folklora i govor urbanizovanog čoveka u isti mah, jedna razvijena dinamična situacija i više njih. Za svako od ovih razumevanja dopoljan je broj argumenata u Popinim stihovima, svako se i celinom i delovima može dokazivati. Njegova treća knjiga Sporedno nebo 1968 tematski je jedinstvena, komponovana kao niz ciklusa koji proističu jedan iz drugog, u njoj se o svetu govori oblikom legende, jezikom i tonom današnjeg čoveka, a simbolima koji pripadaju nacionalnom, i ne samo nacionalnom iskustvu. Dovodeći nas na prag jednog svog novog miljea, pesnik nam omogućuje vrlo karakterističan utisak: pristupamo, učiniće nam se, nečemu što odnekud već poznajemo. Ovom knjigom Popa, odista, sa pozicije četvrte dimenzije modelira život koji je u osnovi čovekove personalnosti i koji se neprestano otkriva u mitu, u legendi, pa i u ritualu. Takva je legenda i Sporedno nebo u kome otkrivamo jedan osobeni život sa sopstvenim formama, sopstvenim pravilima, sopstvenom etikom i sopstvenom dijalektikom. I, kao i kod svakog drugog života, sa konfliktom vodećih sila koji je i osnov tog kretanja, te dijalektike. Neće biti potreban isuviše veliki napor mašte da se u ovoj aluzivnoj elipsi sagleda ideja o dubokoj tragičmosti akcija poteklih od besmislenih koncepcija. Dok se ta nula bavi sama sobom, nema naročitih posledica. Posledice nastaju kad se ideja njenih besmislenih računskih radnji počne, poput lančane reakcije, umnožavati i prostirati. Tad nastaje proces koji je nemogućno zaustaviti. Na sporednom nebu, u zvezdanom društvu, igraju se, dakle, igre veoma slične zemaljskim... Svaka od zvezdoznančevih priča o zakonima koji vladaju na sporednom nebu slična je na određeni način ovoj, svaka je celovita priča o jednoj pojavi, sa nizom primenjivih varijanata, sve zajedno zaklapaju bitne pokretačke snage života, a ujedinjuje ih ista sudbina kojom se bave. Evolucija promašenosti u njima je identična. Iz jedne greške, iz jednog uverenja, izrastaju čitavi pogrešni svetovi koji stoje na pogrešno izgrađenim temeljima, traju, razvijaju se i propadaju, potvrđuju svoju dijalektiku. Naime, dezintegracija zakona, normi, verovanja, poretka koji bi tom sferom dejstva pozitivnih, životodavnih sila, tom umetničkom realnošću, trebalo da vladaju, nosi u svojoj osnovi ideju o slabljenju pozitivnih sila uopšte. I ti simboli, i ti okolišni putevi deo su legende o sporednom nebu, deo njenog života i njene životnosti. Iz njih, iz njihovog udruženog dejstva, jasno oblikovane izviru vodeće sukobljene sile. U tim ciklusima pesnik viziju apokaliptičnog sukoba sila svetla i mraka prilično često upućuje na ljudski plan, predstavljajući ga kao konflikt čovekovog duha sa materijalnim svetom, kao konflikt slobodne individualnosti sa mračnim stihijama. Prilično je jasno da to nije izmišljeni, artificijelni mitološki svet koji bi, sam po sebi, nekakvim svojim granscendentalnim elementima koji se podrazumevaju mogao pomoći ovoj poeziji. To je umetnički jedinstven svet, punom merom sugestivan, problemima ljudskog duha bremenit. To je svet stvarnog dobra i zla, nevinosti i grešnosti, života i smrti, borbe sa životom i sa smrću, borbe čovekovog duha sa silama mraka i ništavila i afirmacija tog duha, njegovog aktivnog, stvaralačkog suprotstavljanja. Izjednačujemo se sa samim neprekidnim svemirskim stvaranjem. Nije li svaki od ovih svetova koji ovde, pred našim očima nastaju, u stvari salik, ili nelik ili pralik ovog našeg sveta jave? To su, istovremeno, pitanja koja bi, s obzirom ma našu konkretnu situaciju i na neka nedavna kretanja u našoj poeziji, valjalo razmotriti ako ni zbog čega drugog a ono bar zato da bi se od nekreativnih odvojili kreativni postupci, da bi se od interpretacije odvojila kreacija, da bi se od pesnika koji u verbalni medijum prenose jednu već postojeću umetničku artikulaciju odvojili oni koji kreiraju primarnu. Da bi se — pre i iznad svega — od onih koji se samo vraćaju prošlosti odvojili oni koji na prošlosti grade budućnost, tj. Patriotski tok Popine poezije ili: krugovi njegovih patriotokih pesama , koja je patriotska ali i znatno više od toga, teško se može tumačiti bez analize njegovog odnosa prema tradiciji, bez njegovog prožimanja tradicijom, koje je prožimanje ali i znatno više od toga. Njegove tri novije knjige pesama, Uspravna zemlja, Vučja so i Kuća nasred druma predstavljaju impozantno zdanje jednog pesničkog majstorstva koliko sudeći po revolucionarnosti stvaralačkog postupka u toj sferi naše poezije, toliko po imaginativnom zamahu, po celovitosti pesničke vizije, po dužini kontinuiteta koji uspostavlja. Podjednako, ako se u prvim trima knjigama pojedinačnim ciklusima pesnik suprotstavljao opštoj situaciji koju je formulisao, ove tri u celosti predstavljaju traganje za uporišnim tačkama u iskustvu nacionalne tradicije, u iskustvu koje se vremenski prostire od praiskona do naših dana. Svojom četvrtom knjigom pesama Uspravna zemlja 1972 Vasko Popa postavlja preda se jedan golem pesnički zadatak i delimično ga, kao da je reč o jednom pevanju velikog epa u nastajanju i rešava potpuno rešenje dato je knjigama Vučja so i Kuća nasred druma. Uspravnom zemljom pesnik hodočasti jedan deo naše tradicije i obasipa nas darovima koje je sa tog puta doneo. U pitanju je, ukratko, jedan redosled duhovnih vrednosti i sinteza kojima sa današnjim, ili bar sa nekima od njih, treba obezbediti kontinuitet. Kako to Popa čini i šta su, sudeći po pesmama u ovoj knjizi, te sinteze? Kada smo rekli da Popa rešava svoj zadatak delimično, mi svakako nismo imali na umu mogućnost da se, zbog postojećih i poznatih izvora inspiracije na koje se pesnik otvoreno oslanja koliko su poznati manastiri, toliko su poznata i istorijska značenja o kojima je u ovim pesmama reč , autohtonost jednog umetničkog dela menja drugim. Popa, sasvim izvesno, iz hodočašća svetilištima duha i istorije izvlači i sopstvena pesnička značenja i sopstvene duhovne sinteze. Pa ipak, zbog same prirode ove zbirke — a ona je i svojim naslovom određena — treba imati u vidu da pesme u njoj nisu, kako se to kaže, proizvod čiste imaginacije, niti uobičajenom merom realizuju samosvojiu pesničku realnost. Pesnička realnost Popinih stihova u Uspravnoj zemlji, pri svemu, koordinira svoje dejstvo sa već postojećim duhovnim i istorijskim značenjima, ili, tačnije: ona ih mogućnostima svoje umetničke vrste dopunjuje. Jer, u pitanju je ipak svojevrstan vid obnove rodoljubive poezije koja se, hteli-nehteli, mora oslanjati na nešto istinito, na nešto čemu verujemo, na šta se podsećamo i što treba da nam služi kao primer. Upravo na taj način mi komuniciramo sa izvanrednim Popinim pesmama: svojom simboličkom snagom i sugestivnošću one oživljavaju samu srž našeg pamćenja. Ovom se knjigom krugovi patriotskih pesama Popinih zapravo začinju na mitskim izvorima i u paganskim legendama koje su se tokom vremena manje ili više transformisale. Pravo saobraženje sa ovom Popinom knjigom — iako proučavanje poznatih naučnih dela koja se tom materijom bave može i treba da nas uputi u značenja pojedinih simbola, fetiša, atributa pa i kultova koji u njoj igraju dosta značajnu ulogu — možemo ostvariti samo ako je prihvatimo kao samosvojnu poetsku realnost, kao dinamičnu poetsku strukturu u kojoj prenosno dejstvo delova primarno počiva na prenosnom dejstvu celine, na pravilima njene stvaralačke osobenosti i životnosti. Kao i u Sporednom nebu, u knjizi Vučja so suočavamo se sa jednom izvanrednom pesničkom vizijom, sa životom koji se neprestano otkriva u mitu, legendi i ritualima, sa životom koji je u samim osnovama čovekove individualnosti. To znači da drevno slovensko božanstvo vuk, baš kao i vučica, vučji pastir, vučja zemlja, pa i vučje kopile, koji su u ovoj knjizi akteri svojevrsnog događanja, nisu tu da bismo se vratili vremenima sopstvenog iskona niti, uopšte, da bismo se bilo čemu vratili! Suočen sa sopstvenom sudbinom i sopstvenom istorijom čovek našeg vremena je gotovo prinuđen da ih neprestano ispituje i preispituje ne bi li pronašao neku konstantu za njihovo razumevanje; pesnik to duhovno stanje, tu neprestanu potrebu za otkrivanjem istine ostvaruje komunicirajući sa pra-ocem vukom, sa pra-majkom vučicom koja može biti i majka-zemlja , sa pastirom-učiteljem Savom Nemanjićem i dovodeći ih u situaciju da međusobno komuniciraju, da obnove čovekov pad i uspon, da odigraju svoju igru u kojoj otkrivamo igru sopstvenog i života uopšte; veliki pesnik kakav je Vasko Popa od te igre stvara delo izvanredne imaginativne snage, delo tragične vizije, ali i aktivnog čovekovog i pesnikovog odnosa prema životu, stvara, ukratko, jednu pesničku viziju koja svojom istinom kroz nacionalna vrata izlazi velikom svetu u susret. Ukratko, knjigom Vučja so, oživotvorenom, umetnički uobličenom samom suštinom nacionalnog istorijskog i duhovnog iskustva, suštinom koju doživljavamo posredstvom kompletnih poetskih organizama ciklusa sa sopstvenim značenjem i osobenom višestrukom funkcionalnošću, Vasko Popa je stvorio jedno od svojih najmonumentalnijih dela, jedan od kamena temeljaca na kojima počiva moderni nacionalni ep koji on gradi. Potpuno jedinstven u našoj savremenoj poeznji i, ništa manje, u našoj poeziji u celosti, Vasko Popa je taj delić večnosti sasvim sigurno već ostvario. Ostvario ga je svojim pesničkim delom koje je, danas, najčvršća spona između tradicije i našeg vremena najšire shvaćenih, delom kome po jedinstvenosti metoda i značenja gotovo da nema premca, delom koje se i različitim pojedinačnim projektima, artistički realizovanim i oživotvorenim pesničkim realnostima, i svojim projektima u delovitom nizu neprestano uspinje ka univerzalnom značenju. Ostvario ga je, najzad, pesnik koji zadovoljava sve uslove da bude smatran — velikim. Popović PESME Predgovor Bogdan A. Vasko Popa je predstavnik posleratne avangarde u srpskoj knjizevnosti. Zajedno sa Miodragom Pavlovicem, pocetkom pedesetih godina, preokrenuo je smer srpskog pesnistva. Zahvaljujuci njima, srpska poezija je dobila na ozbiljnosti i naglasenoj modernosti u jeziku, tematici, u odnosu prema svetu i shvatanju pesnistva ali, to je nailazilo na nerazumevanje, otpor i ostru kritiku. Bas zbog toga sto je Popina poezija bila bunt i svojevrsni prevrat u srpskom pesnistvu, ona je i bila negirana. Nakon prve pesnicke knjige Kora 1953 , Popa je objavio sledece zbirke pesama: Nepocin-polje 1956 , Sporedno nebo 1968 , Uspravna zemlja 1972 , Kuca nasred druma 1975 , Zivo meso 1975 , Vucja so 1975 i Rez 1981. Priredio je i antologije: Od zlata jabuka 1958 , Urnebesnik 1960; narodni humor i Ponocno sunce 1962; narodna snovidjenja. Za Popinu poeziju karakteristicno je da pesnik polazi od nekih nadrealistickih slika, ali stvara i svoj osobeni stil, nov, do tada nepoznat nasoj poeziji. Uveo je stih koji je eliptican sazet , tako da se vidi da je on pesnik koji tezi sabijanju smisla i osecanja, pesnik koji u pesmi pravi sintezu izrecenog. Njegov jezik se sastoji od elemenata savremenog govora, pun je prozaizama i neocekivanih obrta. U Popinom jeziku prisutno je i ono sto je folklorno, drevno uticaj Momcila Nastasijevica , ali i ono sto je urbano, savremeno. On koristi simbole koji na najbolji nacin obelezavaju njegovu vezanost sa onim sto je nacionalno, istorijsko i mitsko, majstorski uspostavljajuci vezu izmedju proslog i sadasnjeg, drevnog i modernog. Popa u svojoj poeziji slika stanja i zbivanja u svetu i medjuljudskim odnosima. Iza njegovih pesnickih slika krije se vecna drama u svetu koja je u isto vreme i drama svakog bica. Kora je prva knjiga koja je pokazala svu pesnicku modernost u jeziku, slikama, motivima i melodiji stiha. Po mnogim savremenim kriticarima ona je svojom pojavom obelezila prelomni trenutak i obavezala citaoca da na nov nacin razmislja o poeziji. Knjiga se sastoji se iz cetiri ciklusa: Opsednuta vedrina, Predeli, Spisak, Daleko u nama. U prvom ciklusu, Opsednuta vedrina, osnovna tema je ugrozenost coveka i zivotni prostor koji nije ni malo prijatan, vec je nastanjen situacijama koje prete i ugrozavaju bice. Lirski subjekat zivot dozivljava kao uokvirenost i opsednutost nekim ili necim pred cim nestaju mir i spokojstvo. Ovaj ciklus pokazuje da ugrozenost bica dolazi na samo od coveka, vec i od kosmosa, kosmickog prostranstva koje nas, svojom velicinom, poseduje i guta. Ovde je, prvenstveno, rec o strahu od smrti, od konacnog nestanka u vremenu i prostoru, o suocenju sa najvecom istinom koja ponistava bica. Ciklus Predeli ima devet pesama. Vasko Popa je od obicnih stvari nacinio pesnicki kosmos u malom, neiscrpan u asocijacijama i mogucnostima iscitavanja. Pepeljara tako podseca na bojiste. Tema ciklusa su domace zivotinje, biljke i predmeti koje je covek oblikovao svojom rukom. Sve ove pesme, isticu tragiku, nesporazum i vecni antagonizam u ovom svetu, u kome uvek postoji neko ko je u grozen. Patka je izdvojena od prirodnog okruzenja: voda glatka kao ogledalo zamenjena je prasinom. U svom geganju ona je i smesna i tragicna u isto vreme. Blizina coveka nagovestava njen kraj, a hodanje po prasini njen hod po mukama, hodanje prema neizbeznoj smrti. Time je narusena sloboda konja i njegova sreca. Kesten, zarobljen betonom i asfaltom, masta o sumi, jer je u gradu u potpuno neprirodnoj okolini, u vestacki napravljenim drvoredima, otrgnut od prirode. Umesto pravih gnezda, u krosnji nosi gnezda od pistaljki i sirena. Jedino mu koren, koji nije ugrozen jer je ispod zemlje, omogucava da sanja o bekstvu iz te ruzne svakodnevice. Na dramu upucuju i reci: testere, celicne grane, razularene kasike, nakostresene makaze. Sve su to elementi demonskog cemu se, u drugom delu ciklusa, suprotstavlja ljubav. Pesnik o ljubavi peva s divljenjem. Po njemu ona je cudesna i svemocna. Pesma se sastoji iz cetiri tercine. U prvoj strofi uvodni motiv su oci, za koje se vezuju: vedrina, cistota, polet, beskraj. Njihova boja ista je kao boja neba, njegova dubina, pa stan vise nije zatvoreni geometrijski oblik koji plasi svojom prazninom. Sreca brise razliku izmedju unutrasnjeg i spoljasnjeg, pa se svet dozivljava kao jedinstven. U poslednjoj strofi ruke su dominantan motiv. Ono sto oci, smeh i govor nisu mogli da izraze, mogu ruke dodirom, toplinom. Sa njima se sklapa slika o uzajamnoj sreci: san zaljubljenih nastanilo je sunce, bozanska svetlost. Ljubav je u ovoj pesmi osnovno osecanje bica, vrhunski smisao zivota, jer se u ljubavi povezuje ono sto je najlepse i najcistije, a to su: vedrina, lepota, svetlost, sirina i beskraj, toplina i prostranstvo srece koje postaje nemerljivo. Na jezickom planu, Vasko Popa koristi metaforu zrela praznina-vazduh, privezan camac-srce, crveni talasi-krv, trska koja misli-covek, orati ogledala-plivati, snezne grane-ruke, gladna jezera-oci, zuto oko samoce-maslacak, zelena novcanica-list, iznenadna svitanja-klice... Ova poetska sredstva omogucila su Vasku Popi da u svojoj poeziji iskaze bogatstvo asocijacija i skrivenih znacenja, stalno nas iznenadjujuci novim resenjima u obelezavanju zivotnih situacija ili stanja. Kod njega stvari, biljke i zivotinje dobijaju dusu, ozivljavaju, stupaju u medjusobne odnose i postaju analogni coveku. Knjiga se sastoji iz četiri ciklusa: Opsednuta vedrina, Predeli, Spisak, Daleko u nama. Osnovna tema prvog ciklusa Opsednuta vedrina je ugroženost čoveka i prostora koji ga okružuje, a koji nije nimalo gostoljubiv, već je zastanjen situacijama koje ugrožavaju čoveka. Prostor koji okružuje čoveka je jedna ogromna zver sa razjapljenim čeljustima koje stravično zvone udarima zuba o zube. Ali nije samo prostor sila mraka koja ugrožava čoveka. U ovom ciklusu te sile se nalaze i u samom čoveku, i u njegovoj tragičnoj podvojenosti između sopstvenih sila zla i dobra. Te sile su u čoveku, u damarima krvi, i u neminovnosti umiranja. U ovim pesmama smrt je sveprisutna, ona je zver i neman predstavljena kao voćka koja rađa gvozdene jabuke i duboko korenje pušta u meki kamenjar čoveka. Ciklus Predeli ima dve vrste pesama: jedni su konkretni predmeti, a drugi imaju metaforično značenje. Ovaj ciklus čine predmeti kojim je određen naš svakodnevni život a to su: pepeljara, pikavac, sto, čiviluk, zid, dlan, ali se tu nalaze i vizije kao što su: uzdah, jauk, zaborav, osmeh. Pepeljara pripada grupi predela iz urbane sredine. Cilus pesama Spisak ima petnaest nejneobičnijih naslova: Patka, Konj, Magarac, Svinja, Kokoška, Maslačak, Kesten, Puzavica, Mahovina, Kaktus, Krompir, Stolica, Tanjir, Hartija i Belutak. U pesmi Patka simpatična patka se nespretno gega prašnjavim drumom, i nikad neće naučiti da hoda, jer je voda njena prava životna sredina. Na prvi pogled ovo je pesma za decu, ali metaforički sloj pesme upućuje na dominantnije značenje. Dva metaforička izraza kazuju prostor u kome se patka kreće i nije ugrožena. Međutim, ona je osućena da živi u prostoru koji je vešestruko ugrožava. U pesmi Konj tragičnost ove plemenite životinje je u tome što se od njega traži i veći nego što može, da ima osam nogu, da se kreće drumom bez kraja i da za sobom vuče celu zemlju: U očima lepim tuga mu se zatvorila u krug jer drum kraja nema a celu zemlju treba za sobom vući. I patka i konj imaju tragične sudbine, ali iako su izjednačene u konačnom kraju, među njima ipak ima neke razlike, što ciklusu kao celini daje konačan smisao. Patka se pomirila sa svojom sudbinom, a konj je pokušao da se pobuni. Naravno, od te pobune je ostala samo raskrvavljena gubica i trajna neizbrisana tuga u lepim očima, ali ostaje činjenica da se konj pobunio. Slične sudbine prate magarca, svinju i kokošku. U pesmi Maslačak ovaj cvet živi u prostoru koji ga ugrožava. On je izložen stravičnom dejstvu zlih sila, živi na opasnoj ivici između dva sveta, dve sile od kojih ga jedna stalno sabija u zemlju, odnosno u asfalt ispod koga je proklijao, da raste u visinu. U toj svojoj tragičnosti on je još izvrgnut ruglu. Maslačak je žuto oko samoće, ali je on i pikavac. Obe ove metafore su izabrane po sličnosti. Maslačak je okrugao cvet i po tome je sličan oku; maslačak je žut, i po boji je sličan žaru cigarete koja dogoreva. Sa jedne strane maslačak je oličenje samoće, a sa druge on je oličenje odbačenosti, suvišnosti i iskorišćenosti. Jer pikavac je odbačen, suvišan, neupotrebljivi deo cigarete. Prostor, kao sila zla u pesmi Maslačak je socijalizovan, čak i urbanizovan, dat je u karakteristikama velegrada u kome je čovekova samoća uvek akutan socijalni i medicinski problem. Grad dočaravaju izrazi pločnik, slepa stopala, šetači, pseća noga, dogoreli pikavac. Osećanje višestruke čovekove tegobe u takvoj urbanoj sredini javljaju se u višestrukom konfliktu. Sama priroda čovekova tera ga među svet, u prostor, u vlastito egzistencijalno okruženje. Sredina, prostor, okruženje, svet, ne samo da su hladni prema čoveku već i podrugljivi. Moćni kesten je u pesmi Kesten takođe u tamnici. Ovaj lepotan planina, je ovde zarobljen, prinućen da živi tamničkim životom. Ulica mu popije sve zelene novčanice pištaljke zvončad i trube u krošnji mu gnezda svijaju proleće mu prste kreše. Kesten u svom životu — tamnici ima svoje trenutke miline i radosti. To su njegove noćne prividne pustolovine kada on zamišlja da je u šumi. Pesnik svojim držanjem usamljenika u svetu — tamnici, u prostoru — zloj sili, ide ka nekoj konačnoj misli. Ovo diferenciranje ima svoju gradaciju. Patka se unapred pomirila sa sudbinom, konj je pokušao da se pobuni ali je svoju pobunu platio krvavom ranom na gubici dobivši uz to i đem; maslačka obraduje i uteši beskućni pogled šetača; kesten nalazi malo radosti u izmišljenim bekstvima iz sveta — tamnice. I kaktusov položaj u pesmi Kaktus je takođe poseban u svetu — tamnici. Svestan okrutnosti prostora, on se nekako brani: Stena koja ga je rodila ima pravo bode bode bode Kaktus je izvukao neku pouku iz okrutnog okruženja i prema njemu ima stalno aktivan odnos. On odbija dijalog sa svetom — tamnicom, zatvorio se u sopstveni svet, u svoj sopstveni bodljikavi oklop. U pesmi Stolica takođe je opevan motiv iskušenja i stradanja u životu - okovu, ali u ovoj pesmi dominantan je motiv čežnja za slobodom. Ova pesma je poenta ciklusa, jer svojom idejom stoji na samom vrhu gradacije ciklusa. Bez glave bez udova Belutak nije ničim ugrožen. Za njega život nije ni tamnica ni okov. Njega ničim ne ugrožava okruženje u prostoru u kome se njegov čudan život ostvaruje. Ovaj belutak je simbol posebne vrste čoveka, on je bez straha od sila koje ugrožavaju ljudsko biće, uzdignut je nad prolaznostima života, duhovno je čist i čvrst i sa širokim duhovnim horizontom. Belutak se kamenom snagom i mirnoćom uzvisio iznad zla i prolaznosti života dostigao takvu unutrašnju snagu da može sve da gleda sa visine i to sa osećanjem ironije. On je neka vrsta pobednika nad životom — tamnicom. Ciklusom pesama Daleko u nama Popa završava epsku strukturu zbirke Kora. Ciklus sadrži trideset pesama, ljubavnih i sa temom rata, a život ugrožen strahotama razara i uništava ljudski život. U drugom delu ciklusa se nalaze himničke pesme ljubavi. U njima se opeva lepota, sjaj i radost života u obostranoj ljubavi. Ljubav je životodavna sila koja preobražava svet i čoveka. Čovek koji voli nije ugrožen prostorom. Vasko Popa je našu poeziju obogatio svojom lično izražajnom formulom, svojom smelom i efikasnom sintezom, svojom modernom osećajnošću koja je otvorila nove prostore i nove mogućnosti. Kao pesnik bitnog, pesnik neprolazno aktuelnog, Popa je bez napora uvek bio i jeste pesnički prisutan u svom živo aktuelnom trenutku. U stvaralaštvu pesnikovom ova knjiga ima dva lika. Jedno je njen autonomni lik pesničke zbirke koja ima sopstveni poetski kosmos u kome se susreću ropstvo, nasilje, nesloboda, predeli, predmetnosti, usamljenost, lepota, ljubav. U njoj su začete sve glavne teme, osećanja i raspoloženja budućeg pevanja: ljubav, rodoljublje, misaonost, filozofija ljudske egzistencije, svet kao nepočin-polje večitih sudara i sukoba večite vetrometine kojima je izložen čovek , biće i ništavilo. U Kori je postavljen problem smisla čovekove egzistencije, problem čoveka koji je u sudaru sa besmislom. Svet Kore je prizemljen — to je svet stvari, koji je čovekovo pribežište u bekstvu od ništavila. Konkretnost predočenog opevanog sveta dovedena je do opipljivosti: predmetnosti toga sveta su sasvim obične i svakodnevne. One su sasvim prozaične, ali su ovde dobile umetničku snagu značenjske prenapregnutnosti. Zbirka se sastoji iz četiri ciklusa: Opsednuta vedrina, Predeli, Spisak i Daleko u nama. Za ciklus Daleko u nama, koji se sastoji iz dvadeset jedne pesme, pesnik je napisao i dvanaest beležaka, koje su nastajale istovremeno sa pesmama. Ako se ima u vidu da su pesme prethodna tri ciklusa naslovljene, a pesme ovoga ciklusa označene su brojevima, ovaj niz pesama može se shvatiti kao poema, poema o ljubavi. Sadržina ciklusa uslovljena je vremenom nastanka. Ciklus Opsednuta vedrina pisan je u vremenu od 1943. Ciklus — poema Daleko u nama nastajao je u dužem periodu — od 1943. Središnji ciklusi; Predeli i Spisak, vrlo su bliski ne samo po vremenu nastanka 1951 , nego i po tematskom opredeljenju i jednoj dominantnoj osobenosti — statičnosti poetskih slika. Naslov pesničke zbirke Kora ima i denotativno doslovno i konotativno preneseno, metaforičko značenje. Zaštita od spoljašnjeg delovanja, od ataka na ličnost, njen duh i moral. Zato kora ima više oblika. Ispod kore je prava suština bića — biološka i duhovna. Ispod spoljašnjeg oblika forme je prava suština stvari. Kora je prvi nivo razumevanja književnoumetničkog teksta, denotativno doslovno značenje, koje se odmah iščitava — to je samo skrama koja skriva suštinu. Pravo značenje se, nalazi ispod kore — drugi nivo razumevanja je dubinski nivo reči i poetskih slika, nivo prenesenih značenja. Tema ljubavi, dominantna tema ovoga ciklusa-poeme, osnovna je tema ove pesme. Tema se dalje razvija novim motivima: OČI, SMEH, SLAVUJ, RUKE. Oni iniciraju uobličavanje poetskih slika koje će postupnim nizanjem dočarati snagu iskazane ljubavi. U pesmi se, dakle, javljaju dva subjekta: lireki subjekt i objekt ljubavi. STRUKTURA Moderna pesma, posebno pesma Vaska Pope, ne robuje nikakvim pravilima ili shemama, jer je sa njima raščistila onog trenutka kada se oglasila — svojom pojavom označila je prekretnicu u lirskom pevanju. Zato u ovoj lirici retko da se može primetiti neka pravilnost, zakonomernost, u komponovanju pesme, u rasporedu poetskih slika, upotrebi jezika. Međutim, često sama tema i osećanja izražena u pesmi, prirodom svojom uslovljavaju uspostavljanje neke pravilnosti. Takva pravilnost nije toliko u spoljašnjoj formi koliko u unutrašnjoj organizaciji pesničkih motiva, upotrebi jezičkih sredstava, smenjivanju osećanja i raspoloženja, usklađenosti misli i osećanja, osećanja i leksike, osećanja i sintakse, osećanja i ritma. Bez ovog unutrašnje sklada i opšte harmonije sadržine, forme i umetničkih sredstava kojima su one ostvarene, nema poezije. Svaka tercina je posebna poetska slika. Osobenost poetskih slika u ovoj pesmi je način njihovog oblikovanja. Konstrukcija poetske slike na dvema negacija povlači intonacionu napregnutost antikadencu na kraju prvog i drugog stiha: Ruku tvojih da nije antikadenca: povišena intonacija, očekivanje nastavka Sunce ne bi nikad antikadenca: povišena intonacija, očekivanje nastavka U snu našem prenoćilo kadenca: spuštanje intonacije, predah. Ovakva sintaksičko-intonaciona struktura nema samo eufonijsko-ritmički kvalitet nego i značajnu ulogu u konstituisanju značenjskog sloja pesme. SADRŽINA I ZNAČENJE Sadržina pesme razvija se iz motiva koji označavaju osobinu ili emotivni kvalitet voljene osobe. Oni su inicijalni motivi za razvijanje poetskih slika uvođenjem novih, dopunskih motiva koji obogaćuju predočenu fizičku ili emotivnu osobinu objekta ljubavi, ali istovremeno obrazuju značenjski sloj slike koju tvore: Očiju tvojih da nije Ne bi bilo neba U slepom našem stanu Ova slika situira socijalni prostor, ističe lepotu očiju i njihov značaj za oplemenjivanje socijalnog prostora. To je urbani prostor koji asocira teskobu, neprijatnost, usamljenost — otuđenje bića. Zanimljivo je kako samo jedna reč može da promeni smisao i značenje poetske slike. Prvobitno je uz imenicu STAN stajao epitet MALI. On ukazuje na bitnu osobinu stana, koja svakako utiče na osećanja i raspoloženja ljudskog bića koje u njemu stanuje: teskoba, nelagodnost, sputanost. Ali pridev MALI može da ima i pozitivan emotivni predznak: mali, intiman, drag. Pesnik je osetio dvojako emotivno značenje epiteta pa je nedoumicu i mogućnost dvosmernog značenja ne samo epiteta nego i cele slike otklonio zamenom prideva: umesto MALOM stavio je SLEPOM. To je suštinska promena koja još više naglašava teskobu, stešnjenost i nelagodnost koju oseća lirski subjekt. Epitet SLEPOM podstiče roj asocijacija: tesan, nizak. Njene OČI obasjavaju stan, čine ga prostranim i svetlim. U poetskom jeziku leksem OČI ima vrlo širok spektar asocijativnih veza i značenja: prostranstvo, dubina, obasjanost; pogled, istina, toplina; ljubav, vernost; dragocenost. Zato se ovaj motiv našao na prvom mestu kao najvredniji. Kao da se u njemu pojavilo NEBO — širina, beskraj, svetlost, plavetnilo. Druga lepota je smeh: Smeha tvoga da nema Zidovi ne bi nikad Iz očiju nestajali SMEH je metafora za radost, toplinu, vedrinu; on ulepšava ružan i teskoban enterijer sobe; oči lirskog subjekta toliko su očarane lepotom smeha osmeha da više ne vide zidove teskobne sobe: njih kao da je potisnuo talas vedroga smeha, sa bića se skinuo teret teskobe. Smehse rasuo iz uzajamnog susreta, susret je odagnao usamljenost: samom u teskobnoj sobi, lirskom subjektu bi samo ostalo da gleda u zidove i još jače doživi osećanje usamljenosti. Lirski subjekt metaforama govori o lepotama svoje drage: Slavuja tvojih da nije Vrbe ne bi nikad Nežne preko praga prešle SLAVUJ je mnogoznačna metafora: pesma, umilan glas, nežnost, radost, ljubav, mladost, plemenitost. VRBA simbolizuje mladost, nevinost, nežnost. Poslednja poetska slika dočarava lepotu i dragost njenih RUKU — one su metafora za zagrljaj. Postupno se od očiju, smeha i slavuja došlo do ruku zagrljaja kao završnice ljubavne priče i vrhunca nežnosti i topline. Snaga ljubavnog doživljaja, divljenja dragoj i njenoj lepoti, dobila je u ovoj slici, uvođenje motiva SUNCA, vasionske razmere. Metaforičko bogatstvo ovoga leksema život, zdravlje, svetlost, toplina, dragost, vrednost čini ovu poslednju sliku prebogatom — kao završna slika ona nosi i smisao cele pesme, njen misaoni ekstrakt — ljubav je snažna: ona poništava teskobu, leči usamljenost, snaži duh, ulepšava život. Bez ljubavi nema života, kao što ga nema bez sunca. Vasko Popa je svoj Belutak spevao još početkom pedesetih godina prošlog veka. Vasko Popa klasični motiv kamena, čest još od antičkih vremena kako u mitologiji, u religiji, tako i u književnosti, svodi na kamen belutak. U prvom sloju značenja belutak je, kao što je poznato, vrsta obimom nevelikog sferičnog, jajastog glatkog kvarcnog kamena bele boje iz korita ili sa obala vodenih tokova. Posle mehaničkog odlamanja od veće kamene gromade svoj konačan oblik dobija mnogogodišnjim sudaranjem i valjanjem u kovitlacima vodenih bujica. Osim toga što zbog lepote može biti ukrasni predmet, a može služiti i kao građevinski materijal, belutak se upotrebljava i za ukresivanje varnice, radi dobijanja vatre kad se naziva još i kremen. Iz pobrojanih momenata materijalne prirode nastanak, fizičke karakteristike i upotrebna vrednost belutka u jeziku i književnosti kao delu ukupne ljudske duhovne kulture izvedeno je mnogo prenosnih značenja. S obzirom na to da sve materijalne podatke o belutku može svesno da opaža i iskazuje svojim jezikom jedino ovozemaljsko biće sa razvijenom svešću, i sva prenosna značenja su, pretežno, u okvirima čovekovih znanja, osećanja, želja, snova, moći i nemoći. Jedan od trojice autora poznatog Srpskog mitološkog rečnika iz Nolitovog izdanja, objavljenog 1970. U tom Rečniku, čiju je izradu inicirao i njegovu sadržinu potpisao kao urednik upravo Vasko Popa, postoji opšta odrednica Kamen, kao i, izvedena iz nje, odrednica Belutak. Uz zemlju, vodu, vatru i vazduh, kamen kao jedan od praelemenata sveta ima veoma bogatu simboliku. U narodnoj kosmogoniji, tumači se kao oslonac, temelj, suština, osa sveta i poredi s drvetom sveta i planinom. U prvo vreme, kamenje je bilo slično živim bićima — ono je osećalo, razmnožavalo se, raslo kao trava, i bilo je meko; od tog doba potiču udubljenja na kamenu — na njemu su ostali utisnuti tragovi stopala Boga, Bogorodice, svetaca, nečiste sile. Kamenje je prestalo da raste kada je Bog prokleo ljude i zemlju zbog grehova. Poreklo krupnih kamenih gromada, oblutaka, litica, itd. U narodnoj tradiciji rašireno je poštovanje kultnog kamenja, pogotovo onog koje je vezano za imena svetaca ili legendarnih junaka... Sve pobrojano može se smatrati potencijalnom polaznom osnovom za poimanje i doživljavanje Popine pesme. Ali za tumačenje pesme neophodno je rastumačiti šta je od toga i kako je to u njoj aktuelizovano. Da se ne upuštamo u klizavo područje pretpostavki zašto je pesnik motiv kamena sveo na segmentarni motiv belutka, postavićemo pitanje: šta je dobijeno tim sužavanjem? Ponegde je to bila donedavno, kao u vlasinskim selima u istočnoj Srbiji. U savremenom životu simbol je mladosti i devičanstva. U prošlosti je češće bila oznaka starosti i smirenosti. Mnogi demoni imaju ogrtače bele boje vampir ili je ona njihov simbol. Pokrov za pokojnika redovno je bio bele boje. U njegovoj simbolici belinom je aktualizovana mitološka veza sa tajanstvenim demonizmom doduše, nije isključena ni savremena simbolika mladosti i devičanstva. Iza naslova koji najavljuje deskripciju Belutak , u sadržini pesme, gotovo u jednom dahu, sasut je niz tzv. Petrov, Kanon, 2008, str. Ali će pre biti da je i ova slika zasnovana na mitološkoj simbolici. Poznato je već da je razumevanje i doživljavanje umetničkog dela individualan čin. Tako je i individualna čitalačka konkretizacija pesme uslovljena mentalnim i drugim sposobnostima, sklonostima, predznanjem obrazovanjem i ličnim iskustvom čitaoca. A što je to umetničko delo dublje, broj varijanata njegove recepcije biva veći. Poznato je, takođe, da takva lična razumevanja i doživljavanja neretko prevazilaze okvire koje je imao u vidu i sam autor umetničkog dela. To je jedan od razloga što umetnici svoje dela nerado dodatno tumače. U Kratkom pregledu školske lektire priredile Dušanka Bajić i Anka Došen , objavljenom 2001. Ova pesma je poenta ciklusa, jer svojom idejom stoji na samom vrhu gradacije ciklusa. Belutak nije ni sa čim ugrožen. On simbolizuje biće jer se miče, drži u zagrljaju i smeši se. Za njega život nije ni tamnica ni okov. Njega ništa ne ugrožava u prostoru u kom se nalazi. Bez ikakve potčinjenosti on gleda sa visine i ironično se smeši 'obrvom meseca'. Belutak je simbol za posebnu vrstu čoveka, onu bez straha od sile koja čoveka ugrožava, uzdignut je nad prolaznosti, duhovno je čist i čvrst i sa širokim duhovnim horizontima. Belutak se kamenom snagom i mirnoćom uzvisio iznad zla i prolaznosti života i dostigao unutrašnju snagu koja mu dozvoljava da gleda sa visine. On je pobednik nad životom — tamnicom. Ali ipak primetili bismo da je nedopustivo potpuno ignorisanje mitološkog sloja sadržine Popine pesme, kao i ovakvo svođenje te semantički kompleksne pesme na samo jedno značenje. Svođenjem Belutka na samo jedno značenje je i didaktički necelishodno. Tako se, pored ostalog, ispušta prilika da se ukaže na jednu od bitnih osobina moderne poezije XX veka, čiji je Vasko Popa u našoj književnosti karakterističan protagonista. Pesnički pismen čitalac stavlja ih u svoje ime, kao da ih izvlači iz samog teksta. Bio jednom jedan zev uvodi nas u metafizičku i paradoksalnu ravan Popine kosmogonije: od tame koja blesne čovek pomisli da su zvezde. Uočljiv je dualizam Popine kosmogonije: ako postoji nebo, mora postojati i sporedno nebo... Na sporedno nebo dolazi se, kako bi drukčije, kroz zev, prazninu, hijatus, odmor između dva raskola. Ali taj demonski zev je sastavni deo već i njegove prve knjige: u Kori iz 1953. Zbog toga i svođenje Belutka u čitanju uopšte, a pogotovo u nastavi književnosti na samo jedno značenje predstavlja nedopustivi atak i na samu suštinu pesme. Petrov, Kanon, Beograd, 2008, str. Ali za potpuniju naučnu analizu ove pesme neophodno je razjasniti bar još nekolika pitanja. Već smo citirali šire, mitološko značenje belutka, koje nije samo bajkovito. Koliko omaške ove vrste u konkretnim analizama mogu biti kontraproduktivne za poimanje ranije već utvrđenih istina može se, čini nam se, lepo videti iz onoga što je, pozivajući se na ocene Zorana Mišića u vezi sa nesporazumima o uticaju nadrealizma na poetiku Vaska Pope, svojevremeno naglašavao Ivan V. Tom prilikom je tačno ukazao na suštinsku razliku između nadrealističke poetike i prirode Popinog pesničkog napora; ta razlika je u udelu i funkciji iracionalnog u pesmi. Nema sumnje da u pesničkoj genezi Vaska Pope postoje plodotvorni elementi nadrealizma, koji će da ostanu ugrađeni u njegovu sintezu; međutim, Popa je te elemente podredio jednoj poetskoj disciplini koja je upravo antipod nadrealističko diktatu iracionalnog... Mišić , dosledno čvrsta i saobrazna iskazu. Istoričari književnosti, koji će jednoga dana taj period označiti posebnim nazivom — posmatrajući stvari i pojave iz bezbedne perspektive nekih drugih proteklih decenija perspektive u kojoj se konture izoštravaju, problemi savremenika relativizuju, zbivanja sagledavaju u svetlu njihove naknadno vidljive logike... Važnost tog trenutka Kore — koja je u akustici tih ranih pedesetih godina odjeknula u svojoj punoj mogućoj meri — bila je očigledna od samog početka; suočavanje sa poezijom Vaska Pope bilo je odmah suočavanje sa jednom dosledno eksponiranom i u svojim osnovama već potvrđenom mogućnošću pesništva ovog jezika. U datom trenutku kada je, osećamo, bilo neophodno da se u našoj poeziji nešto dogodi — posle svega što se u prvim poratnim godinama u njoj događalo ili nije događalo — Vasko Popa se pojavio kao celovita pesnička ličnost: doneo je svoju sintezu, svoj pesnički jezik, svoje iskaze i svoje nagoveštaje. Doneo je odmah svoju pesničku zrelost, opsednutu problemima koji su u dubini bili sinhronizovani sa problemima doba. Tako njegova Kora, paralelno sa 87 pesama i Stubom sećanja Miodraga Pavlovića — knjigom koja znači jedan drugi aspekt, drugu inoviranu pozitivnu mogućnost u istom prelomnom trenutku — stoji kao vrlo vidljiv međaš; a danas nam se čini da je vidimo i kao apoteozu dela koje se pojavljuje u svom pravom, u svom tačnom času. Od početka celovit od početka svojstven, Vasko Popa je svoju publiku i kritičare odmah stavio u situaciju izbora, opredeljivanja; ravnodušnost okoline, koja je možda najstrašniji kritički sud savremenika, nije ni za trenutak zapretila ovom pesniku. Žestoko napadan i ništa manje uzbuđeno slavljen, Popa je odmah našao i svog pravog tumača i kritičara; Zoran Mišić je, pišući o Kori Poezija opsednutih vedrina , trezveno i precizno postavio osnovne koordinate ove poezije, konstatovao prirodu i značaj njenih inovacija, sklop njenog funkcionisanja, mesto u odnosu na tradiciju, sadržaj i smer njenog iskaza. Vrednost njegovih sudova potvrdilo je vreme. Premda je Kora samo ekspozicija Popine poezije, pesnik je u toj knjizi celovito zadan; sve šta se kasnije u njegovoj poeziji dešavalo a dešavalo se mnogo postavljeno je ovde u svoj smer, postavljeno je u jezik i pokret jezika, u svoju buduću sudbinu. Pišući o Kori, Zoran Mišić je još 1953. Tom prilikom je tačno ukazao na suštinsku razliku između nadrealističke poetike i prirode Popinog pesničkog napora; ta razlika je u udelu i funkciji iracionalnog u pesmi. Nema sumnje da u pesničkoj genezi Vaska Pope postoje plodotvorni elementi nadrealizma, koji će da ostanu ugrađeni u njegovu sintezu; međutim, Popa je te elemente podredio jednoj poetskoj disciplini koja je upravo antipod nadrealističkom diktatu iracionalnog. Njegov odnos prema nadrealizmu u našoj poeziji, njegova negacija nadrealističke poetike uz korišćenje njenih pozitivnih iskustava, može da se uporedi sa sadržajno inače drukčije usmerenim naporom Renea Šara u francuskoj poeziji. Mišić , dosledno čvrsta i saobražena iskazu. U poeziji Vaska Pope žive elementi savremenog govornog jezika, njegovi svakodnevni obrti i prozaizmi, koji se pod pritiskom poetskog sažimanja usijavaju do novog intenziteta, ostajući pri tom verni svojoj osnovnoj prirodi. Za taj idiom karakterističan je izvestan kritički odnos prema rečima; kada kažemo kritički, onda mislimo na jednu prisutnu svest o uslovnostima reči — o jazu koji jedan konvencionalni i vekovima višeznačno osmišljavan simbol dosledno deli od predmata samog dok taj simbol manje ili više uverljivo prenosi smisao predmeta. Ta svest ima kod Vaska Pope za posledicu jednu tananu selektivnost u odnosu na leksičku građu s jedne strane, i težnju ka maksimalnoj funkcionalnosti svake upotrebljene reči s druge strane. I jedno i drugo se tokom godina produbljuje, u punom skladu sa sve dubljim zahtevima pesnikovog iskaza. Slikovito rečeno, u poeziji Vaska Pope tačnije: u najznačajnijem njenom delu reči su ugrađivane tako da u kontekstu budu opterećene do granica nosivosti; njihova tražena, idealna situacija jeste da dejstvuju punom težinom svoga smisla — što je maksimalna mera u kojoj simbol može da se približi predmetu. Svakako, ovakav pesnički napor — koji je svestan — neodvojiv je od pesničkog temperamenta koji je zadan. Taj temperament u jednakoj meri, ravnopravno uslovljava Popin poetski idiom. Zoran Mišić je vrlo tačno ukazao na dve bitne crte tog temperamenta. Druga je crta u jednom dvojstvu, uraslom u pokret Popinog poetskog kazivanja; dvojstvu što postaje jedinstvo suprotnosti u intonaciji, u impulsu koji nosi stihove. Dok je, s jedne strane, kod Pope bitno prisutna težnja za idealnim uravnoteženjem određenog iskaza, za sažimanje ekspresija u najjednostavniju delotvornu formulu, s druge ga strane određuje izvesna temperamentalna sklonost ka jarkom, bizarnom, senzualno metaforičnom i živopisnom izražavanju. Lalić Čitanka za III razred Priredili S. Poezija Vaska Pope, koji je umro 1991, pripada tom ekscentričnom društvu. Bio je najprevođeniji i najpoznatiji jugoslovenski pesnik u dvadesetom veku. Još 1969, Pengvin je prvi objavio njegove Odabrane pesme, sa uvodom Teda Hjuza, u seriji posvećenoj modernim evropskim pesnicima. Popa je potom obično svrstavan u istu grupu sa Zbignjevom Herbertom i Miroslavom Holubom, dvojicom drugih zadivljujuće originalnih istočnoevropskih pesnika. Njihov rad bio je sasvim drugačiji od svega što se u to vreme pisalo u Engleskoj i Sjedinjenim Državama. Kod Pope, čitalac se susreće sa egzotičnom mešavinom avangardne poezije i narodnog folklora, pomišljajući da su pesnici iz ovog dela sveta upravo takvi. Međutim, nijedan srpski pesnik ne zvuči kao Popa. On je bio kako proizvod svog vremena i mesta, tako i pronalazač svog sopstvenog. To je, kako ćemo videti, jedan od mnogih paradoksa o njemu. Popa se rodio 1922. Otac mu je bio zapisničar u selu, i potom bankarski činovnik, a majka domaćica. Pohađao je osnovnu školu i gimnaziju u gradiću Vršcu, gde je maturirao 1940. U poslednjem razredu školovanja otkrio je marksizam i od tada do kraja života sebe je smatrao marksistom. Rat u Jugoslaviji počeo je 6. Pa ipak, u jesen te godine, Popa, uslišivši želju roditelja, odlazi u Bukurešt da studira medicinu. Napustio je studije posle godinu dana, otišao u Beč i bavio se filozofijom. Prilikom posete kući, 1943, uhapšen je i interniran u koncentracioni logor blizu Zrenjanina, gde je ostao sve do septembra. Nemam pojma kako je uspeo da se odatle izvuče, ali se ipak vratio u Beč, gde je sada počeo da studira francusku i nemačku književnost na univerzitetu, a takođe radio kao kondukter u tramvaju. Vratio se u Vršac tek posle oslobođenja. Tamo se brzo priključio komunističkoj partiji i odmah zatim preselio u Beograd da bi studirao francuski jezik i književnost. Za ratne godine to je bio najneobičniji putnički itinerer, kako je na to sumnjičavo ukazivao i njegov partijski dosije iz tog perioda. U Beogradu, Popa je započeo književnu karijeru pišući u nedeljnim književnim novinama i uređujući ih i najzad postao urednik ugledne izdavačke kuće gde će ostati gotovo do kraja života. Pojava njegove prve zbirke pesama, Kora, 1953, izazvala je buku i pre nego što je objavljena. Kritičari i pesnici preovlađujućih socrealističkih ubeđenja, koji su već videli te pesme po književnim časopisima, napali su Popu. To doba zahtevalo je peane u čast borbe radničke klase, a umesto toga dobilo je avangardnu poeziju. Drugi su kukali zbog Popinog hermetizma. Na primer, čak je i naslov knjige dvosmilen. Kora na srpskom znači i koru drveta i koricu hleba. Ipak, nekoliko kritičara i pisaca podržalo je Popu, pišući polemičke tekstove koji objašnjavaju tu poeziju, potkopavajući tokom tog procesa estetske principe svojih oponenata. Popa je imao najviše sreće od svih mladih pesnika: od dana kada je počeo da objavljuje, niko nije bio ravnodušan prema njegovoj poeziji. Pesme u Kori napisane su između 1943. Prvo izdanje sadržalo je i jedan broj pesama u prozi, koje su tokom vremena izbačene. Danas su od toga preostala četiri ciklusa pesama. Oni služe kao vrsta predgovora za glavninu Popinog opusa. U njima su već prisutne mnoge osobenosti njegove poezije. Pesme su kratke, ali složene u sekvencama, dajući pojedinačnim ciklusima kvazinarativni kvalitet. S jedne strane, kako su to i njegovi rani kritičari primetili, te pesme poseduju svest i formalnu strogost koji su gotovo klasični, a s druge strane, u njima se otkriva neobuzdanost metafora ravna svemu o čemu su ikada sanjali romantičari i nadrealisti. Izuzev te prve knjige i poslednje, Popa je obično odsutan iz svojih pesama. Ovde su, međutim, iznete unutrašnje muke zaljubljenog mladića. Kako živeti nerastrgnut između ta dva beskraja?... Njega zanima dostojanstvo i junačko trpljenje svakog sizifovskog pojedinca koji gura svoj kamen, ili — kako to Sol Štajnberg mudro predstavlja u jednoj svojoj staroj karikaturi - dok gura uzbrdo ogroman, veliki znak pitanja što liči na kamen. Evo jedne od njih: Na stolu Stolnjak se širi u nedogled Sablasna Senka čačkalice sledi Krvave tragove čaša Sunce oblači koske U novo zlatno meso Pegava Sitost vere se Uz vratolomne mrve Krunice dremeža Belu su koru probile 2 Nadrealistička glupost, rekli su kritičari. Tu su se našle pesme o tanjiru, stolici, krompiru, pepeljari, čiviluku i drugim tako nepoetičnim stvarima. Ti kritičari su bili u pravu kada su za to okrivili Francuze. Nadrealisti su otkrili neživi predmet, pun misterije, usred naše uobičajene stvarnosti. Ipak, tamo gde su Breton, Elijar i Pere težili da kod čitaoca stvore stanje uzvišenog lirizma bombardujući ga nepovezanim i čudnim slikama, Popa, uprkos svom uzletu fantazije, ostaje usredsređen na predmet. On je jedan od najintelektualnijih, najsamosvesnijih pesnika. Njega prvenstveno interesuje fenomenologija imaginacije, način na koji ona obuhvata svet. Pretpostavljam da postoje tri tipa pesnika: oni koji pišu bez razmišljanja, oni koji misle dok pišu i oni koji su sve smislili pre nego što sednu da pišu. Prva grupa je najveća, a poslednja najmanja. Kao mlad pesnik, kada sam 1970. Poezija je vizionarska aktivnost, uveravali su me moji romantičarski i simbolistički majstori. U trenutku inspiracije, neko bi se nekako spotakao o neobične slike i metafore — i to je bilo to. Ove moje primedbe su koliko zabavljale Popu toliko mu i smetale. Nije verovao u slučaj. Poredio je pesnika sa rudarom, lovcem na bisere, čuvarem svetionika, ili nekim ko sklapa ručni sat. Za njega je pesma bila čin vrhunske kritičke inteligencije. Postoje stroga pravila o tome šta je dozvoljeno a šta ne. Pesnik radi unutar ograničenja duge tradicije poezije i unutar idiosinkrazija jezika u kome on ili ona piše. Pesnik je i sapet i slobodan. Dobru poeziju ne prave zaljubljeni tinejdžeri, već prevejani stari lisci. Sam Popa već je tada bio smislio sve što je nameravao da napiše do kraja života. Kasno jedne noći, posle dosta ispijenog vina, opisao mi je u opširnim detaljima svoje buduće pesme. Pretpostavio sam da to vino govori iz njega, ali nije bilo tako. U godinama koje su usledile, imao sam prilike da vidim njegove novoobjavljene pesme i sve su bile prilično nalik na one koje mi je opisao te noći. Njegova druga knjiga poezije, Nepočin-polje, koja je objavljena 1956, ponovo je imala četiri ciklusa pesama. Ovog puta, međutim, pesme su bile nepogrešivo originalne. Bilo je zabavno čitati ih, uprkos činjenici da nije uvek bilo lako isterati na videlo njihovo značenje. Zapažanje Volasa Stivensa da se često dugo divimo nečemu pre no što ga shvatimo odnosi se i na ovo. Neke od igara koje je Popa igrao su poznate, a neke su njegov vlastiti pronalazak, kao što su igre Klina, Zavodnika, Svadbe, Ružokradice, Semena, Trule kobile, Lovca, Pepela. Popini igrači su tipovi: njihove uloge su fiksirane. Igre koje igraju su snažne i sveprožimajuće, ali je njihov cilj da zamagle stvari. U tim sumornim dečjim pesmicama, bol i patnja su realni. Tvorac igara, onaj ko nas je prvi put naveo da ih igramo, odsutan je. To su kružne igre pakla koje se igraju sa polomljenim igračkama, kako to reče Ivan Lalić. One su očito simboličke za naše živote. Nastavljamo da ih igramo u nadi da imaju smisla, uprkos našim sumnjama da je sve oprečno. Za Popu, najveća šala je to što nema džokera u špilu. Nepoznati govornik u pesmi buni se i odbija da igra tu igru: Koren ti i krv i krunu i sve u životu Žedne ti slike u mozgu I žar okca na vrhovima prstiju I svaku svoju stopu U tri kotla namćor-vode U tri peći znamen vatre U tri jame bez imena i bez mleka Hladan ti dah do grla Do kamena pod levom sisom Do ptice britve u tom kamenu U tutu tutinu u leglo praznine U gladne makaze početka i početka U nebesku matericu znam li je ja Seme ti i sok i sjaj I tamu i tačku na kraju mog života I sve na svetu. Devojčice se igraju ostacima starog štofa, trampeći ih i zamišljajući da je to odeća za njihove lutkice, dok se ne posvađaju i zatraže ih natrag. Čitav ciklus je ta vrsta igre pretvaranja, sazdan od idioma i prikrivenih i višestrukih značenja koja izviruju iz njih. Svaki od Popinih ciklusa je samostalan univerzum u kome je kraj ujedno početak. Taj model je cikličan, sveti kalendar mita. Ideja je da se točak metafora i slika zavrti dok varnice asocijacija ne počnu da lete ka čitaocu. Poezija shvaćena na taj način je vrsta alhemije, jer joj je cilj da pretvori materiju u duh. On seže unazad do folklorne tradicije zagonetki, čini, poslovica, dečjih pesmica i egzorcizma tajanstvenih šifara, poput one o tome kako se prave pesme. Ono za čim Popa traga jesu oči i uši anonimnog narodnog pesnika koji je mogao da čuje kako drveće raste, kako kokoška leže jaja, kako se umnožavaju zvezde, a sunce govori ljudskim glasom. Očev srp preko majčine crne kecelje, tako srpska zagonetka opisuje mlad mesec. Šta to juri, a ne hoda — jeste reka. Da nema vetra, pauci bi nebo premrežili — kaže druga izreka. Popa je tragao za korenima mita u izvesnim kolokvijalnim obrtima fraza i potražio ih je u usmenoj književnosti. Pišući o pesniku s početka dvadesetog veka, Momčilu Nastasijeviću, koji je najviše uticao na njega i koji je imao slične ideje o korišćenju pripovedačke tradicije, on hvali te pesme govoreći da je svaka od njih verbalna ikona našeg bezgrešnog maternjeg jezika. Zadatak poezije je da pamti arhetipove, da ponovo otkriva simbole, da pronalazi zakone njihovog preobražaja, ne izučavanjem mitologije ili rečnika simbola, već slušajući, kao da je to prvi put, jezik koj dopire iz naših usta: Govoriš zidu. Govoriš mraku, govoriš u mrak. Govoriš rugobama iz svojih ružnih snova. Govoriš Njenoj smrti, govoriš smrti. Govoriš praznini, govoriš u prazno. U ovoj kratkoj belešci o poeziji, Popa se pita šta je autentičan jezik. Tišti ga pitanje kojim rečima se danas može verovati. Koje reči su koristili naši preci? Postoje ključne reči, veruje on, reči koje otvaraju svetove, reči koje su već pesma. Kako pronaći te reči? U skladu s tim, i ono što su njegovi prevodioci prisiljeni da čine na kraju postaje neka vrsta magijskog zahvata. Neko izvlači engleske idiome iz šešira, takoreći, i zadržava one koji nagoveštavaju bujnost originala. Pošto sam i ja Popin prevodilac, jemčim da je to vrlo varljiv poduhvat. U Popinoj poeziji postoji još jedan važan sastojak, a to je humor. On u potpunosti dolazi do izražaja u njegovoj trećoj knjizi, Sporedno nebo 1968. Pišući o humoru u uvodu antologije srpskog pesničkog humora, koju je sam sastavio, on govori o tom humoru kao o nečemu krajnje grešnom, kao o nekakvom obešenjaku koji meša sveto i profano i čini da zemlja i nebo zamenjuju mesta. Takav humor dozvoljava nam da vidimo kako bi sve izgledalo kad bi bilo drugačije, dok nam u isto vreme ne dozvoljava da se tamo skrasimo. Drugim rečima, taj humor je nepokoran kao poezija i opasan kao istina. Sporedno nebo je knjiga mnogih sličnih spekulacija. Te pesme se čitaju kao mitovi o stvaranju koji potiču od nekog izgubljenog plemena. Čitava knjiga satkana je od razigranih pretpostavki o različitim načinima na koje se kosmologije izmišljaju i odražavaju naše ljudske slabosti. Kako gore, tako dole, njihov je aksiom. Naša inteligencija i naša glupost uzajamno se uslovljavaju. Sledeća dva njegova toma pesama vrlo su različito zamišljena. Pesme u Uspravnoj zemlji 1972 posvećene su posebnim događajima, istorijskim spomenicima i junacima i simbolima srpske tradicije. Ovde se nalaze ciklusi o svetom Savi, narodnom svecu-zaštitniku, i opisi hodočašća raznim manastirima: tu je i Kosovski boj, kao i Prvi ustanak protiv Turaka. Pošto je Popa verovao da je pesnička imaginacija veoma čvrsto utkana u jezik i msto odakle potiče, ovo nije bio neočekivan razvoj. Mogu ga optuživati da je bio kulturni nacionalista, ali ne i politički. Nema ničeg fanatičnog niti isključivog u njegovom pogledu na srpsku istoriju i kulturu. Vučja so, objavljena 1975, sačinjena je od sedam ciklusa o hromom vuku, starom prehrišćanskom srpskom plemenskom bogu, čija uspomena nastavlja da živi u pričama, kultovima, legendama i ritualima. Ove pesme su omaž toj dvosmislenoj figuri dobra i zla, života i smrti, izumiranja i opstanka, tom predačkom duhu njegovog naroda. Ted Hjuz, u svom uvodu za Popine Sabrane pesme, poredi ih sa psalmima. Te pesme slave figuru hromog vuka, ali joj se i mole, ne bi li otkrile tajnu pretvaranja kamena u oblak, oblaka u jelena sa zlatnim rogovima, jelena u beli cvet bosiljka, i tako dalje, zauvek. Iznad svega, to su psalmi poetske metamorfoze. Posle pojave ove knjie, neki su Vučju so pročitali kao nacionalističko delo. Popa je hvaljen u Srbiji, dok su mu drugde u Jugoslaviji zamerali. Koliko znam, nijedan nacionalista u Srbiji nikada nije ni spomenuo te pesme. Popa je bio isuviše suptilan mislilac da bi se mogao optuživati za šovinizam. Poslednji put kad sam ga video, 1989. Mogao je jasno da vidi da je, zbog svog rumunskog prekla, već sumnjiv u očima superpatriota. To pokazuje kako su takvi ljudi zli i glupi. Nikad nijedan pesnik nije imao tako dubok i nadahnut pristup srpskoj tradiciji kao što ga je on imao. Živo meso 1975 i Rez 1981 , njegove dve poslednje objavljene zbirke pesama, mnogo su ličnije. Ponovo se vraća iskaz u prvom licu. To su autobiografske i prigodne pesme velike neposrednosti i šarma. Zvuče kao kratke anegdote magijskog realizma, nalik na ono što se može naći u Markesovom romanu Sto godina samoće: Izgubljena crvena čizmica Pramajka moja Sultana Urošević U drvenom koritu plovila je nebom I lovila kišonosne oblake Pomoću vučje i drugih masti Činila je još mnoga Manja i veća čuda Posle smrti Nastavila je da se meša U poslove živih Iskopali je Da je nauče redu I bolje zakopaju Ležala je rumenih obraza U hrastovom sanduku Samo je na jednoj nozi imala Crvenu čizmicu Sa svetlim tragovima blata Onu drugu izgubljenu čizmicu Tražiću do kraja života 6 Kao prevodilac ove i mnogih drugih pesama u toj knjizi, prirodno je da sam uzdržan u pogledu izbora pojedinih reči i oduševljenja prema drugima. Popa uključuje mnogo šareniju dikciju nego što to Peningtonova nudi. Ona je daleko formalnija i jednoličnija od Pope, koji je sposoban da zaseni rečima, zbog čega ponekad zvuči kao Pol Maldun. Fransis Džons, koji je detaljno opisao i recenzirao Sabrane pesme, svestan je tog problema. Uprkos ovom mom cepidlačenju, to što su En Penington u svojim kasnijim prevodima i Fransis Džons postigli ovde istinski je poduhvat i zaslužuje našu zahvalnost. Popa je umro ne završivši jedan od svojih dugoročnih projekata, knjigu koja je trebalo da nosi naziv Gvozdeni sad. Mehanizmi njegove magične kutije odgovaraju mehanizmima njegove imaginacije, majke svih mitologija. U Popinoj metafizici stvarnost nije izmišljena pomoću imaginacije, ali njena značenja jesu. Kad malo protresemo tu kutiju, iz nje počnu da iskaču religije i filozofi, sa svojim raznovrsnim bogovima i đavolima. Imaginacija je dvosmislen blagoslov. Istovremeno radi i za nas i protiv nas. Ne možemo se odupreti njenim iskušenjima, a ipak, njena aktivnost ima načina da potkopa sve što znamo. Nije li to ono čemu je poezija oduvek tajno stremila? Poslednja vest iz male kutije Mala kutija u kojoj je ceo svet Zaljubila se u sebe I začela je u sebi Još jednu malu kutiju Mala kutija male kutije Zaljubila se i ona u sebe I začela je u sebi Još jednu malu kutiju I tako je to u beskraj išlo Ceo svet iz male kutije Trebalo i da bude U poslednjoj kutiji male kutije Ni jedna od malih kutija U maloj kutiji zaljubljenoj u sebe Nije poslednja Nađite sada svet. Ako je iko ikada uspeo da pomiri revolucionarna i religiozna iskušenja našeg doba, on to svakako jeste. Bio je takav pesnik kakav je bio zahvaljujući mnogim protivrečnostima u svom životu. Poezija sa svojim brojnim očaravajućim paradoksima bila mu je spas. Popina je zasluga što je poetičnosti vratio govornu izvornost, što je progovorio na sav glas, što je govorom krenuo u nepodmitljivu efikasnost izricanja i neporecive rečitosti. Principu govora vraćeni su principi dvoboja i borbe, utakmice i ringa. Otuđujući modeli izazivaju neotuđivu ponoćnu hrabrost da se istovremeno provociraju obe realnosti: jezik i mišljenje. I tako razrešene, tako imenovane, odjekuju pesme Vrati mi moje krpice, koje su dostojne brehtovokog nadmoćnog nauka. Pesnik nagoveštava, demonstrira, učestvuje i zaključuje. Ako je za Reverdija rečeno da je nadrealist u sebi, onda se za Vaska Popu može reći da je nadrealist u igri elemenata, u igri dragocenih opiljaka, krpica, otpadaka, kostiju, konkretne preostalosti. Crn ti jezik crno podne crna nada Sve ti crno samo jeza moja bela Moj ti kurjak pod grlo Oluja ti postelja Strava moje uzglavlje Široko ti nepočin-polje U dubini, u sve većoj dubini Popine poezije, gde se jednostavna slika pretvara u elementarno, u vodu, vazduh, zemlju, metal ili voćku, leži velika svetla pruga starozavetnih praskozorja, čija svežina nesebično lebdi i nad neobičnostima našeg sveta, i trenutka našeg sveta. Ta igra elementima i to elementarno nadigravanje prevodi pesnik u prastaro rodoljublje, u uzbudljivu intimnost kostiju, u neprestani neustrašiv izazov svakom početku i svakom trajanju. Pesma više nije bivanje u funkciji trenutka, nije plod takozvanog nadahnuća, nije psihološko žarište, nego očigledna istorija anonimne sudbine, ratnika koji je počeo da peva u trenutku smrti i smrtnika koji nije još stigao da bude ratnik. I rodoljubiva pesnička reč Vaska Pope nepristraona je u komentaru, surovo imenovana u samom biću istorije. Nema neprozivnosti ili raspevanosti, nema slojeva metafore, nego je cela pesma i suština i detalj same metafore. Pesnik ne navlači oklop, ne treperi od groznice prepoznavanja. Sada je i istorija sva u elementima, sada je i ona voda, vazduh, zemlja i — kost kostiju. Progovara izazvano čudo smrti. Progovara ono što ostane kada nestane sve što je bio odnos, što je bio start u borbi ili prah sa oružja. Duboko ulazeći u biće neobojenog, neobeleženog bića, koje skida svoj ogrtač i svoju kapu i svlači svoju ljudsku i zemnu kožu, pesnik ostaje sam prema sudbini, sam je kamen uzidan u Ćele-kulu, sam je oluja koja veje kroz karlične kosti, sam je mišić koji je još ostao na suncu. Uštedeo je pesnik ne samo pevački, guslarski princip ravnopravnog objašnjenja, nego je u nepoštednom sažimanju praslika i slika uštedeo registar vremenskog odazivanja, vremenskog imenovanja. Spomenici nisu prebivalište pamćenja, nego glad za nestajanjem koje nije usko nacionalno, nije odmerena i primerena zemlja. Iz Ćele-kule ili iz Sutjeske pesnik izlazi kao čovek koji eksploatacijom detinjske naivnosti dostiže plodove surove mudrosti. Ozbiljnost teme nije ono što nameće ozbiljnost pesme. Vernost jednoj temi-imenu ili temi-zadatku nije ognjište za sanjarenje, za pamćenje i uspomene. Pesnik ispituje istoriju smrti, jedinu istoriju čoveka i naroda, prapostojbine i vršnjaka. Nije slučajno što se upravo u pesničkoj bici za spomenike kao što su Ćele-kula i Sutjeska ostvaruje poetska činjenica prvog reda. Popina pesma ne prilazi pamćenju nego drskosti da se protiv svakog pamćenja bude na samom pragu onog smeha i onog jauka koji izvire iz lobanje. Odviše poetična, svaka Popina pesma je u jednom električnom nizu reči i imena, ogoljenih i surovo napuštenih, upravo ironična bitka oslobođena oružja uobrazilje. Inače silovite uobrazilje, pesnik ne samo da svlači naličje nego i skida lice vremena i prostora ne bi li prkosnom ironijom nadglasao i nadvisio kosmičku krčevinu u kojoj — kao na svečano nadrealističkim platnima Đorđa de Kirika — stoje samo zidovi ili kule osvetljene kostima svojih graditelja i rušitelja. Na nož kurjaci moji mezimci neprebola Glave vam se već sa kolca keze Ionako vas nema i nema mene Hoćete li Ne cvokoćemo mi to vetar to Besmisleni na vašaru sunca Kezimo ti se kezimo do neba Možeš li nam šta Zašto nam sad u očne duplje bežiš Zašto tamom sikćeš i grozom palacaš Zar je to sve što umeš Kostima se neprestano bavi Popina poezija i neprestano na ivici ništavila odjekuje njihov zajednički zvuk, zvuk čiji zamasi i razmaci određuju strukturu svakog stiha i svake pesme. Pesnik, međutim, nije u katakombi, nije u pustinji, nije u gomili, nije na galiji dostojnoj Rastka Petrovića, nego izlazeći iz sna a noseći njegovo blago Branko Miljković nalazi obilje besmislenih kostiju koje nikome ne služe i koje kao da nikada nisu ni služile. Ali prkos je ono praosnovno iskustvo pesnikovo, naivno koliko i borbeno, koje nefunkcionalnim elementima daruje punoslovnu poetsku funkciju. U svakoj Popinoj pesmi scenario je načinjen detinjskom rukom, a rasvetu je ponudilo ponoćno sunce. U potrazi za rekvizitama, pesnik ide pervazom ili ekicom, crtežom ili gravirom, — a jezik je reditelj, majstor svake scene, slike, predela, kosmosa i mikrokosmosa. Jedan cvet živi u Popinoj poeziji na principima igre kao što i kosti vode dijalog na principu ironične rugalice. Ponoćno detinjstvo neprestano budi svoje vršnjake i neograničenom nostalgijom budi pra-vršnjake jednog jedinog belutka ili jednog jedinog cveta. U igrama Popinih pesama sve se odvija savršeno, sve je u pravilima ponoćnog reditelja, sve je između nužnosti i slobode, samo nema pobednika, nema konačnog pozdrava smisla. Sve uloge svoje fantazije, sve razloge i sve blagoslove, sva nepočinstva i sve neizvesnosti stavio je u ove nezavršene i nezavršive igre u kojima je smisao potajni a vrhovni sudija. Igrama nikad kraja, čarolijama nikada omaške u igri, omaškama nikad poen izvesnosti na kraju igre. Igre se izvrdavaju jedna drugoj, izazivaju jedna drugom, i kao sve odviše naporne, uporne igre — one se neurotizuju jedna drugom. Ali Popina pravila igre ne prestaju da se izvode iz pravila poezije: gustina njegovih igračkih zahvata neprestano je u službi supstantiviranih oblika. Nijedna igra u Popinim Igrama neće prestati, iako se po scenariju jedne jedine pesme upražnjuju trenutno, događaju u jednom jedinom trenutku. Ali igra ne može da bude samo svoje vlastito pravilo, nego nepravilna reč koja se poigrava pravilom. Vasko Popa je igrama vratio pravo na samoosećanje i na samoopisnost, pravo na vlastiti govor. Samo ono što je jezički potvrđeno ulazi u deobu poena, u suštinu igre. Samo ono što se odigrava na planu jezika jeste bitka za igru, jeste pobeda igre same. Samo ono što opeva gnezdo ili teren igre može da obezbedi njegov smisao, pobedljivost i nadmoćnost njegovog smisla. A pesnik nije tu da opeva dobijene, nego nedobijene, ranjive i ranjivo neizvesne igre. Otuda Ružokradice deluju kao pravila pozajmljena od prirode i kao sinteza svih igara kojima je jezik naš nasušni pristao da se igra. Iskazati razmak između cveta u cvetu i čoveka u čoveku bio bi banalni frojdistički znak da nije te neumitne razigranosti u jeziku koji je nesebičan jedino kada nam omogućuje jezičke komentare. Belutak je dvojnik postojanosti, nezamenljivi suigrač, kamen paganske pomoći i biće kamenu ravno, ali je ruža onaj cvet i smisao cveta koji otvara grudi, koji podstiče igrače, koji se igra sudbinom, koja je objekt i subjekt praosnovnih pravila igre: Otvaraju im grudi jednom po jednom U nekoga naćđu srce U nekoga bogami ne Otvaraju im otvaraju grudi Sve dok u jednog srce ne otkriju I u srcu ukradenu ružu Sve dosuđene igre pesnik izvodi u nesuđenom jeziku: natprirodno trezvene igre se menjaju kao zavese na pozornici, podajući u slapovima, gubeći svoje parove i zapostavljajući svoje partnere. Principi igre pristaju na zamenu principima bitke. Samo poetski razlozi, razmaženi i razigrani jezikom, pomažu da se igrama vrati čarolija prijateljstva, i to onog grotesknog, pomirbenog prijateljstva izgubljenih igrača. Besmislenost igara trijumfuje u besmislenosti konačnog prekida igre, u igri posle igre. Zakasnela pobeda prepušta mesto konačnoj groteski: priroda je pristala na igru kao karneval, na igru kao ritual čije demonsko lice stoji pod vešalima. Posle igre nema ni igrača koji krade ružu ni igrača koji je ružu pronašao u tuđim grudima, na nevidljivom struku. Popina poezija se ustručava da proglasi pobednika: ona prvenstvo prepušta elementima. A pošto je jezik, jezik naš nasušni, jezik naš kao praktična svest i jezik kao sudbinsko žarište, jedino što pesniku ostane posle iskustva pa čak i posle nadahnuća, pesnik telesne elementarnosti i groteskne bezazlenosti iščezava u svakom stihu i svakim novim stihom ponovo brani i svoje igre i svoje sporedno nebo i svoju Ćele-kulu. Otada, pa sve do konacne redakcije knjige ciklus se nije mijenjao. Igre cine trinaest pjesama i to: Pre igre, Klina, Žmure, Zavodnika, Svadbe, Ružokradice, Izmedu igara, Jurke, Semena, Trule kobile, Lovca, Pepela i Posle igre. Naslovi triju pjesama na izvjestan nacin su povezani. To su sedme pjesme, odnosno prva, sedma i trinaesta: Pre igre, Izmedu igara, Posle igre. Pjesma Izmedu igara namece i druge podjele. Prvi dio ciklusa: Klina, Žmure, Zavodnika, Svadbe i Ružokradice su igre života ili za život, igre stvaranja, drugi dio ciklusa pjesme: Jurke, Semena, Trule kobile, Lovca i Pepela su igre smrti, igre razaranja. Pošto se broj sedam vezuje za genezu svijet je stvoren za sedam dana prvi dio igaramožemo nazvati igrama postanja odnosno obrnuto, drugi dio apokaliptickim igrama jer analogno stvaranju svijet se može i razoriti za sedam dana. Popine Igre su izuzetno surove i tragicne. To su jedan, drugi, ostali ili neko, nekoga, neki. Igra se do kraja dok se ne udje u ništavilo, u apsolutno ništa. Igre su neprestane i naizmjenicne. Naravno, ne igra se bez uloga, a ulog su: dijelovi sopstvenog tijela, cijelo tijelo, svoj život, sudbina. Igraci su krajnje disciplinovani poštujuci do kraja pravila igre. To su uglavnom igre skrivanja, traganja i otkrivanja. U stvari, citav ciklus je svojevrsni opis raznih igara tako da sve to djeluje kao prikaz, kao prirucnik. Postupak u igrama je uglavnom ovakav: podjela uloga, prvi dio igre, drugi dio igre, nova podjela uloga do istrebljenja. Cesto je podjela uloga i prvi dio igre spojen. Igre su prikaz raznih vrsta agresije nad ljudima ili nad sobom. Iako su odvojene od stvarnosti od života i svakodnevice zbog svoje nestvarnosti, one su istovremeno i jakim vezama povezane sa stvarnošcu i svakodnevni odnos ljudi. U njima je prikazan kosmicki, predmetni i ljudski svijet. U uvodnoj prološkoj pjesmi ciklusa još uvijek nismo u vrtlogu igara. Igraci se pripremaju, ispituju svoje mogucnosti, dubine, visine i svoje cvrstine, stavljaju se u strašna iskušenja. Ucestvuje onaj koji ih preživi. To je egzistencijalna igra samoprovjeravanja, igra postojanja i bivanja sa svojim bicem i u svom bicu, igra unutar svoga biološkog i egzistencijalnog prostora. Izdržati ova iskušenja visine, dubine i cvrstine znaci kvalifikovati se za igre na relacijama sa drugim bicima. U ovoj igri neki ipak ostaju. U igri Klina jedni vrše pritisak, dok su drugi pod priiskom, a treci manipulišu i jednima i drugima. Ovo je igra nasilja, surovosti i žrtava. Milosti nema jer se uloge mijenjaju i igra tece. Nema tolerantnosti, takodje sto sve podsjeca na krvave politicke obracune. I u pjesmi Žmure prostor je uništavajuci. Ulazak u njega znaci gubitak sebe. Da bi se igrala ova igra zahtjeva ogroman prostor. To je igra traženja izraza jezik , uma celo , pamcenja zaborav. Traganje se završava gubitkom svoje licnosti u ogromnom prostoru zemlja, nebo, trava. Ali traganje je pogresno. Ne treba tragati za drugim vec za sobom. Drugog je moguce traziti samo kroz sebe. Sto upucuje na misao: upoznaj sebe da bi poznavao druge. Ako je igra Žmure egzistencijalni arhetip traganja za svojom licnošcu, igra zavodnika je erotska igra u kojoj ucesnici gube glavu. U njoj se voli, ljubi i grli predmetni svijet. To je parodija ljubavi, ali i onih koji se cude ljubavi, ljubavnika i voajera, aktivnih i pasivnih. U igri Žmure traga se za drugim, u igri Zavodnika vec prisustvujemo ljubavnoj igri tih drugih koji se završava igrom Svadbe. Svadbe su pojedinacna igra otkrivanja sopstvenog sazvezda, igra iskusenja, igra dolazenja do sopstvene licnosti koja se mora spoznati u nemogucim uslovima do koje se mora doci u najtežim prilikama. Motiv krade zlatne jabuke u grckoj mitologiji zlatnog runa naci cemo u pjesmi Ružokradice jednoj od najljepsih ali i najsurovijih igara. U ovoj igri traganja za unutrasnjom ljepotom igraci su podijeljeni u tri grupacije. Posto se vrijednosti kriju u najdubljoj intimi, u samom srcu zivota i svijeta, do tog srca treba doci. Tako se traganje za ukradenom ruzom-ljepotom poklapa u svakom pokusaju sa pokoljem ruzokradica. Bice-objekti, parcijalizirani, pretvoreni u jedno opredjeljenje, jednu mogucnost - prikazani su u pjesmi Izmedu igara u kojoj se igraju pojedinacne samostalne igre, gdje su igraci sami sa sobom ili sami pred sobom ili sami u sebi. Ova meduigra lici na politicke meduigre ljudi izvrsilaca, ljudi oruda, oni koji su pretvoreni u oko i uho, koji mijenjaju svoja lica ali zadrzavaju jedan zategnuti pogled, koji se igraju svojom glavom. Ova bica su izgubljena jer su parcijalizovana. Dominantnost jednog usmjerenja, jednog cula, iskrivljuje covjeka. Zato ove igre vode u beznade, u gubitak svoje licnosti, u gubitak svoje glave u potpunoj ravnodusnosti. I u pjesmi Jurke ponavlja se model igre skrivanja i traganja što traje do unistenja i istrebljenja. Igra stvaranja unutrasnje praznine simbolicki je predstavljena u pjesmi Semena. Praznina se stvara opsesivnom idejom. Opsesija iscrpljuje iz covjeka ljudskost, animalizuje ga. Umjesto sjemena punoce u glavi nice sjeme nistavila, sjeme mraka i praznine. Igre tereta, strave, zle savjesti, uzasa govore o odnosima medu ljudima. Radi se, dakle, o egzistencijalnom teretu, o pritisku koji na jednog covjeka vrse drugi ljudi. Da su igre i svojevrsna tipologija odnosa medu ljudima vidi se iz pjesme Lovca. Igra unistenja i samouništenja zavrsava ciklus izvanrednom, upecatljivom, kosmickom igrom Pepela. Finale igara cini pjesma Posle igre. U njoj ima i smijeha, i jeze, i strave i beznada, dakle, svega onoga sto ima i u samom ciklusu. U prividnoj bezazlenosti i naivnosti djecje igre, sa folklornim porijeklom u inspiraciji, sintaksi i rjecniku, ciklus Igre krajnje surovo i otvoreno uvodi citaoca u vrtlog najdubljih egzistencijalnih problema i iskušenja. Vasko Popa nas svojim igrama uvodi u razmišljanja o smislu života koji se gubi u svakodnevici. Svoj ciklus Igre je podijelio u nekoliko hronološki poredanih pjesama; ulazak u život — prije igre, u toku života — između igara i kraj čovjeka i njegovog bivstvovanja — poslije igre. U svojim pjesmama Popa govori o odnosu čovjeka prema čovjeku i čovjeka prema životu. Upozorava čovjeka na moguće nedaće u životu. Pjesma Klina govori o odnosu među ljudima tj. To je životna borba kliješta, eksera i majstora. U toku života tj. Traži ono za čim teži svako ljudsko biće, a to je sreća, mogućnost sporazumijevanja sa samim sobom i sa drugima i spoznaja svijeta. Uprkos tom traženju i tome da čovjek spozna i razumije samog sebe i druge oko sebe, ljudi su otuđeni i uglavnom se ne nađu u tom traženju već naprotiv izgube samog sebe. Život je nepredvidiv, jer ljudi griješe. To su ljudski padovi. U životnom jurenju ljudi prave velike nepravde, sebičnost i pohlepu. Polje kao nijedno Nad njim nebo Pod njim nebo. HILANDAR Crna majko Trojeručice Pruži mi jedan dlan Da se u čarobnom moru okupam Pruži mi drugi dlan Da se slatkog najedem kamenja I treći dlan mi pruži Da u gnezdu stihova prenoćim Prispeo sam s puta Prašnjav i gladan I željan drugačijeg sveta Pruži mi tri male nežnosti Dok mi ne padne hiljadu magli na oči I glavu ne izgubim I dok tebi sve tri ruke ne odseku Crna majko Trojeručice Hilandar, igumanski presto sa Bogorodicom Trojeručicom The prior's Throne with Mother of God, the Three-Handed Katalog: OSAM VEKOVA SRPSKE DUŠE str. Njegova poezija bila je doživljena kao prevrat, ali potom prihvaćena kao autentični doprinos srpskoj poeziji. Uzmi sve to — i idi! Izdišem poklon zvezdama i bilju, živu prazninu. Izvan moje glave budi koliko hoćeš. Ali ne u srcu. Padajte, padajte u ponor, vi zvezde daleko od svake noći. Joj što mi se i — i — igraju neke kobne igre dok ima života dok ima smrti! U stvarnosti nema ovoliko zbilje. Još uvek, još uvek za lažno joj obilje igramo se žmurke s budućnošću. Zagrada se zatvorila za godinom 1990, iza nadgrobne ploče, iza knjiga. Crni prevez obujmio je kosinom svojom nekoliko stotina, nekoliko hiljada ljudskih bića od Srbije do Ontarija, od Pariza do Pekinga, do Berlina... Then, gone with the wind. Oblast ljubavi, jeste ona u kojoj žalost za nekim razdire; ona što sjedinjuje bića koja s bolom podnose ili bi podnela, da jedna drugima budu uskraćena. SVITAK književne novine Godina III Proleće 1996 Broj 9. Vasko Popa je rođen 29. Polazi u osnovnu školu u Vršcu. Upisuje se u Realnu gimnaznju u Vršcu. Maturira i upisuje se na Filozofski fakultet u Beogradu. Studije nastavlja u Bukureštu i Beču. Interniran je u nemačkom koncentracionom logoru u Bečkereku. Član je Gradskog narodnooslobodilačkog odbora i referent za prosvetu u Vršcu. Diplomira na romanskoj grupi Filozofskog fakulteta u Beogradu. Generalni sekretar Društva za kulturnu saradnju Jugoslavija—Francuska, i na toj dužnosti je gotovo tri godine. Kora, knjiga pesama Beograd. Urednik je izdavačkog preduzeća NOPOK, kasnije NOLIT-a... Nepočin-polje, knjiga pesama Novi Sad. Od zlata jabuka, rukovet narodnih umotvorina Beograd. Urnebesnik, zbornik pesničkog humora Beograd. Ponoćno sunce, zbornik pesničkih snoviđenja Beograd. Sporedno nebo, knjiga pesama Beograd. Dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti. Jedan je od osnivača Književne opštine Vršac i njen prvi predsednik. Vučja so, Živo meso, Kuća nasred druma, knjige pesama Beograd. PESME Predgovor Bogdan A. Gotovo u glas rekosmo da je to svakako Peter Petrović Njegoš, jedan glas je dobila Desanka Maksimović, a ja podsetih da je ravno pre sedamdeset godina Miodrag Ibrovac lansirao Antologiju suvremenih jugo-pesnika na kristalnom francuskom jeziku. Svakako reč je o našem velikom Vasku Popi. Za dan Vaskovog međunarodnog vatrenog krštenja valja uzeti 4. Već godinama poeta primas kod nas, i sa nama, Vasko Popa je uveliko osvajao pesničku scenu najuže evropske književne selekcije. Prepevi su mu već imali glas i sazvučje na francuskom, nemačkom, poljskom, rumunskom, češkom, mađarskom, slovačkom jezičkom području. U knjizi Reč i vrtoglavica francuski pesnik, esejist i novelist Alen Boske — među šest poglavlja, određenih za reprezentante savremene svetske poezije: Sen Džon Persa, Anri Mišoa, Iva Bonofa, Fernanda Pesoa i Oktavija Paza — nalazi se i jedno, ravnopravno, posvećeno pesničkoj riznici našeg Vaska Pope. U istinu baš je Vasko Popa bio neka vrsta probnog testa, probnog kamena naše nove tekuće i razgranate književnosti drugog polustoleća XX veka. Lundkvist potpisuje nadahnuti, čarodejni predgovor. Popine pesme objavljene su i na norveškom jeziku, u prestonici Oslo, u prevodu Svena Meneslanda, profesora slavistike. Ova knjiga je ponela naslov Ognjena vučica. Saborna knjiga Uspravna zemlja izlazi namah i u Engleskoj i u Sjedinjenim američkim državama — u izdanju Univerziteta u Ajovi. Vasko Popa učestvuje na Međunarodnom festivalu poezije u Londonu, dočekan je kao veliki pesnik, jedan od najvećih u svetu. Organizator je objavio gramofonsku ploču na kojoj je i sedam Popinih pesama koje je čitao 1969. Njegov univerzalni jezik slika, koji ima snage iks-zrakova, deluje ovde lepo kao i uvek. Kada je poetsko tkivo verbalnog značenja potrto mada je lucidan, vešt prevod , nismo prepušteni retoričkim misterijama ili lutanjima: umesto toga pred nam su solidni hijeroglifski predmeti, koji neposredno zrače smislom, duhovni i solidni u isti mah, otvoreno saopšteni i vizionarski, podsećajući na Kekuleov san sklupčane zmije. To je jedinstvena umetnost koja je imala sreća sa svojim prevodiocem. Putuje u Ameriku — u Njujorku je gost 48. Međunarodnog kongresa PEN klubova. U raspravi je učestvovao i Popa — govorio je o desnici i levici danas. Tom prilikom njegovu pesmu Samoupravljači izgovorio je Česlav Miloš, dok je Čarls Simić čitao ostale Popine pesme Čarls Simić posvećuje svoju pesmu Piramide i kule Vasku Popi — na srpski je prevodi Ivan V. Popa se u Americi sreo i razgovarao sa nizom svetskih književnih imena, kao što su Nadin Gordimer, Klod Simon, Ginter Gras, Sol Belou, Artur Miler, Horhe Amado, Norman Majler, Vasilij Aksionov, i naravno, naš Danilo Kiš, koji je uz pomoć Suzan Zontag tražio leka svojoj opakoj boljki. Najdužu plovidbu svoje bezgranične poetike naš Vasko Popa je doživeo na španskim morima i primorjima. Njegove izabrane stihove bratski je prihvatio čileanski bard, i dobitnik Nobelove nagrade Pablo Neruda, Oktavijan Paz je pohitao da prevde stotine Popinih pesama, a nestor španske Moderne Rafael Alberti je govorio da je Vasko Popa, dostojan poređenja sa Ruben Dariom, rodonačelnikom španske Moderne, španskim poetom i profetom. Na poruku našeg ambasadora u Buenos Airesu, Filipa Matića, da je čak do legendarnog Horhe Luisa Borhesa doprla jedna knjižica Popinih poetskih paradoksa. Naš pesnik je u zenitu svoga tvoraštva, najvećem Argentincu dvadesetog veka, poslao pesmu, koju je na španski preveo Armano Blažina. Pesmu je ustvari Popa napisao baš u Buenos Airesu, 4. Posebno mu se zahvalila Borhesova mlada lepa udovica Marija Kodama, i sama spisateljica, a zatim predsednik Argetinske akademije za književnost, pa mnogobrojni pisci i političari. Domaćin mu je bio Filip Matić, naš ambasador u Argentini. Na žalost, nisam bio prijatelj s njim, ali smo se sreli na jednoj godišnjici Pazovog rođenja. Tom prilikom sam mu uručio, u znak poštovanja, prevod nekih njegovih pesama na španski jezik. Takođe sam mu posvetio i jednu svoju pesmu, koju je on preveo na srpski. Pesma je simboličnog naziva Vuk u koži jelena. To je sve onda bilo štampano u dvojezičnom izdanju. Radičević Fotografija iz privatnog albuma Sačuvana Stranice: 1.

Васко Попа - Браним
Njegova poezija puna je pojava i pojmova ovog sveta koji su postali predmet pevanja. Neke bijele kao ljiljan prvi, Samo im zlatno meko perje grudi; Neke sve plave, tek im grlo rudi, Kao da kanu kap zorine krvi. Njegovi posmrtni ostaci preneseni su iste godine u portu srpskog manastira Svetog Save u Libertivilu, SAD. Kasno jedne noći, posle dosta ispijenog vina, opisao mi je u opširnim detaljima svoje buduće pesme. Na citaocu je da utvrdi kakve su to pesnicke slike i koji vid obavestenja donose.